Hiểu thêm về chữ Hiếu: Giúp ta trọn đạo nghĩa cùng bổn phận làm con

Những ai biết đến Phật pháp, tìm hiểu đạo Phật, học Phật, đều có thể biết, trong mùa Vu Lan, biết nhớ và đền đáp “Tứ trọng ân”, đó như lời nhắc nhở chung về thực hành Hiếu đạo vậy.

Tứ trọng ân, gồm:

+ Ân cha mẹ sinh thành - Gốc rễ của mọi hiếu hạnh.

+ Ân Tam bảo Sư trưởng - Công ơn giáo dưỡng, hướng đạo.

+ Ân Quốc gia xã hội - Nhớ ơn những người đã hy sinh cho đất nước.

+ Ân chúng sinh vạn loại - Biết ơn sự tương trợ của muôn loài trong cuộc sống.

Cơ bản, cốt lõi là vậy. Nhưng, qua đó ta mới thấy một phần của chữ Hiếu! Những hàm nghĩa khác, sâu rộng thế nào? Ý nghĩa ra sao? Trong chương trình “Lễ Vu Lan Báo Hiếu - Mùa Hiếu Hạnh Và Yêu Thương”, được Viện Nghiên cứu Phát triển Nữ Doanh nhân Quốc tế - IWEDI tổ chức tại Thiền viện Trúc Lâm Sùng Phúc (Long Biên, Hà Nội), thời pháp thoại Thượng tọa Thích Tâm Thuần, viện chủ Thiền viện đã chia sẻ về năm chữ Hiếu, khuyến tấn những người con Phật thực hiện trọn vẹn đối với cha mẹ, đó là: Hiếu kính - một lòng tôn kính cha mẹ mình như tôn kính Phật; Hiếu dưỡng - phụng dưỡng cha mẹ để báo hiếu; Hiếu hạnh - giữ gìn đức hạnh của mình, không để mọi người xem thường cha mẹ, ông bà tổ tiên của mình; Hiếu tâm - dù ở đâu và lúc nào, trong lòng cũng luôn nhớ công ơn như trời biển của cha mẹ và Hiếu đạo - đi đúng con đường tu sửa thân tâm, phát huy tâm từ bi, tâm hỷ xả, giúp cha mẹ hết khổ.

Lời pháp thoại súc tích, dễ hiểu, giúp toàn thể đạo tràng dự lễ thêm hiểu chữ Hiếu, đạo Hiếu. Không những vậy, trong lễ “Hoa Hồng Cài Áo”, Thượng tọa viện chủ Thiền Viện Trúc Lâm Sùng Phúc cũng giúp đại chúng (đến hơn 90%) lần đầu được biết ý nghĩa hoa hồng vàng dùng trong đại lễ Vu Lan: “Hoa hồng đỏ tượng trưng sự biết ơn những bậc cha mẹ hiện tiền. Hoa hồng trắng để nhớ ơn cha mẹ đã quá vãng. Riêng chư tăng cài hoa vàng để nhớ ơn cha mẹ nhưng cha mẹ của chư tăng không còn hạn chế là hai đấng sinh thành trong đời mà là tất cả chúng sinh.

Tâm nguyện của chư tăng là báo đáp bằng nhiều phương tiện, để chúng sinh được giác ngộ, giải thoát khỏi khổ đau trong kiếp nhân sinh”. Hoa hồng vàng, được xem như biểu trưng của “Hạnh Hiếu là Hạnh Phật”, của tinh thần Bồ Tát Đạo mà chư tăng là đại diện trong ba ngôi báu Tam Bảo, góp phần hoằng truyền giáo lý đức Phật, xiển dương chính pháp, trọn nghĩa Hiếu đạo không chỉ với cha mẹ hiện tiền, mà còn tới hết thảy chúng sinh muôn loài”.

Trong buổi lễ, nhiều nghi thức trang nghiêm, lắng đọng, giàu cảm xúc được thực hiện: Nghi thức dâng trà cúng dường chư Tăng, nghi thức bái lạy dâng trà cha mẹ, lễ rửa chân báo hiếu mẹ cha… Không gian, thời gian như ngưng lại, nơi Tổ Đường thiền viện Sùng Phúc cẩm xúc dâng trào, những tiếng nghẹn ngào, từng nhịp thổn thức thay lời muốn nói: Tình cảm những người con bên đấng sinh thành thiêng liêng biết bao. Từng cung bậc dư cảm thật khó diễn tả nên lời.

Trong lúc ghi nhận thêm hình ảnh cuối buổi lễ, lời dạy từ Thượng tọa Thích Tâm Thuần về năm chữ Hiếu làm tôi nhớ lại nội dung từ Chương trình “Vu Lan Đạo Hiếu Và Dân Tộc Năm 2025” trong buổi họp báo ngày 03/06/2025, chia sẻ trích đoạn để các bạn thêm chất liệu, thêm hiểu hàm nghĩa rộng sâu của chữ Hiếu:

“Đại lễ Vu Lan 2025 sẽ tập trung khai thác năm khía cạnh cốt lõi của đạo Hiếu trong đời sống hiện đại.

Hiếu Đạo - Cội nguồn tâm linh: “Tâm hiếu là tâm Phật, hạnh hiếu là hạnh Phật”, lời dạy này không chỉ nhắc nhớ đạo làm con, mà còn là nền tảng của người học đạo. Hiếu Đạo là gốc rễ để người con Phật trưởng thành trong trí tuệ và từ bi. Hiếu, bắt nguồn từ lòng tôn kính Tam Bảo, từ sự hướng về ánh sáng của chân lý và đạo lý làm người. Người có Hiếu Đạo là người sống biết hướng thượng, biết gìn giữ phẩm hạnh và tu tập để trở nên tốt lành hơn, không chỉ cho bản thân, mà còn cho cả những người mình thương kính.

Hiếu Kính - Trọn vẹn nghĩa tình: Hiếu không chỉ là tình thương, mà còn là lòng biết ơn và tôn kính. Hiếu Kính dạy ta sống khiêm nhường, lễ độ và trân quý giá trị đạo đức truyền thống trong gia đình và xã hội. Lòng hiếu không dừng ở suy nghĩ hay lời nói, mà thể hiện nơi ánh mắt tôn trọng, nơi hành động yêu thương, nơi nếp sống biết ơn và đền đáp. Hiếu Kính là thái độ sống trân quý với mẹ cha, ông bà, thầy tổ và những người đã nâng đỡ ta bằng cả trái tim.

Hiếu Lễ - Nếp sống văn hóa: Hiếu Lễ thể hiện qua cách ứng xử, qua lời ăn tiếng nói, qua mỗi lần cúi đầu lễ cha mẹ, lạy Phật và tôn trọng những quy ước thiêng liêng trong đời sống văn hóa dân tộc. Biết cúi đầu lễ phép, biết nói lời chừng mực, biết sống hòa ái với người, đó là biểu hiện của Hiếu Lễ. Không có lòng hiếu nào thật sự trọn vẹn nếu thiếu đi sự tế nhị, khiêm cung và nét đẹp ứng xử nơi từng điều nhỏ trong đời sống hàng ngày.

Hiếu Trung - Lòng son với dân tộc: Tổ quốc là nơi khởi đầu và kết thúc của từng hành trình báo hiếu. Hiếu Trung là sự hy sinh thầm lặng, là biết ơn người có công, là hành động sống vì cộng đồng và vì những điều cao đẹp hơn bản thân mình. Hiếu, còn là lòng trung hậu với đất nước, sự tận tụy với cộng đồng, là khi một người biết sống vì nghĩa lớn. Trung hiếu không rời nhau, người có lòng hiếu với tổ tiên tất sẽ là người có tâm huyết với quốc gia, sẵn lòng dấn thân cho công ích và tương lai chung.

Hiếu Tín - Giữ trọn niềm tin: Là giữ lòng thành thật, tin sâu nhân quả, sống xứng đáng với niềm tin cha mẹ và xã hội trao gửi. Người con hiếu hạnh là người sống ngay thẳng, giữ chữ tín, làm tròn bổn phận - như lời Phật dạy: “Không gì cao quý bằng chữ Tín, không gì bền vững bằng lòng Hiếu”. Hiếu cũng là giữ lời, là sống có tình, có nghĩa. Làm con, làm người, sống sao để cha mẹ yên lòng, để xã hội tin tưởng, đó chính là Hiếu Tín. Là sự kết tinh giữa lòng thành và hành động, giữa đức tin và đức hạnh”.

Có thể thấy, trong Phật giáo, chữ Hiếu không chỉ biểu hiện nghĩa vụ của con cái với cha mẹ, mà còn mở rộng ra hiếu với đạo pháp, hiếu với cộng đồng, hiếu với cuộc đời. Đức Phật từng dạy: “Tâm hiếu là tâm Phật, hạnh hiếu là hạnh Phật”.

Thực hành hiếu đạo không chỉ là nghi thức mang tính hình thức, mà là một hành trình chuyển hóa từ suy nghĩ đến hành động, từ lời nói đến việc làm. Tất cả chúng ta, ai cũng có thể thực hành hiếu hạnh từ những việc nhỏ trong đời sống hàng ngày.