Chùa Mèo nằm trên một quả đồi thuộc làng Chiềng Ban, xã Quang Hiến, huyện Lang Chánh, Thanh Hóa. Chùa có tên gọi khác là Đỉnh Miêu thiền tự, được xây dựng từ thế kỷ XIII, do công chúa nhà Trần- Chu Huyền cùng với nhà Lang Mường Chếnh xây dựng (lúc này chùa có tên là chùa Chu).

Chùa có địa thế khá chuẩn mực theo thuyết phong thủy: Có tả Thanh Long là dãy núi Pù Bằng, hữu Bạch Hổ là dãy núi Chí Linh (Pù Rinh), trước mặt lại có dòng sông Âm chảy ngang qua. Thế đất đẹp, như vậy đã hình thành ngôi chùa đẹp nức tiếng trong vùng “nhất Hương, nhì Hà, ba Chu”, ý nói Nhất chùa Hương, nhì chùa Hà, thứ 3 là chùa Chu (Chùa Mèo).

Mùa xuân năm 1418, Lê Lợi phất cờ khởi nghĩa chống lại quân xâm lược nhà Minh. Hay tin, quân Minh đã tập trung mọi lực lượng đàn áp, hòng tiêu diệt lực lượng nghĩa quân. Trước tình thế cấp bách, Lê Lợi không ít lần phải rút sâu vào vùng núi Chí Linh để bảo toàn lực lượng. Nhiều lần Lê Lợi được các tướng trung thành liều mình cứu nguy hoặc có những con vật xuất hiện mới thoát nạn.

Tương truyền một lần Lê Lợi và nghĩa quân bị quân Minh truy sát ráo riết phải tìm cách ẩn nấp. Lê Lợi đã vào chùa Chu, lúc này rất hoang vắng để lánh nạn. Giặc Minh xua quân và chó săn tới vây ngay chỗ thủ lĩnh đang ẩn nấp, chỉ trong gang tấc là Lê Lợi bị phát hiện. Lúc này có một con mèo bỗng dưng từ đâu lao ra, lũ chó và quân giặc lùa theo con mèo giải nguy cho người anh hùng dân tộc áo vải. Thoát kiếp nạn, ông và nghĩa quân nán lại chùa thắp hương khấn Phật, cầu nguyện cho sự nghiệp kháng chiến thắng lợi. Sau khi đánh đuổi quân Minh ra khỏi bờ cõi, Lê Lợi lên ngôi, sau đó cho tu sửa chùa Chu và đổi tên thành chùa Mèo.

Chùa Mèo được xây cất theo kiểu tam quan và lợp bằng ngói mũi. Có chiếc chuông ghi hẳn tên chùa vào phần vai chuông bằng 8 chữ đại tự: “Chú tạo Miêu đỉnh thiền tự Hồng chung” (Ghi chép về việc làm chuông chùa Mèo). Niên đại đúc chuông cũng được khắc rõ ràng là vào ngày Tết cuối xuân năm Vĩnh Thịnh thứ 14 (năm 1718).

Lúc này nước Đại Việt dưới triều Lê, do Vua Lê Dụ Tông trị vì. Quả chuông có kích thước khá lớn, có thể xếp vào loại Đại Hồng chung, cao 1,09m đường kính miệng 0,5m. Chuông được đúc khá sắc nét và mang nét nghệ thuật của thời Lê Trung Hưng với quai chuông tạo hình đôi rồng đối xứng, ngoắc đuôi nhau, mũi sư tử, bờm dài, tai dơi, thân phủ đầy vây cá, 3 móng nhọn. Chuông có 6 núm để gõ. Chiếc chuông còn nguyên vẹn này mang giá trị nghệ thuật cao, hoa văn sắc nét và chính xác như một dấu ấn di sản nghệ thuật thời Lê.

Những dòng chữ khắc ghi trên 4 mảng thân chuông còn là minh chứng về dấu ấn hoạt động Lê Lợi ở nơi đây, một vùng đất cũng vốn là căn cứ địa của nghĩa quân Lam Sơn. Trong sách Lam Sơn Thực Lục (viết năm 1431), vị anh hùng dân tộc Lê Lợi đã xưng danh là “Chúa động Lam Sơn đề tựa”, là thủ lĩnh kêu gọi tập hợp sự đoàn kết nhân dân các dân tộc ở vùng núi xứ Thanh cùng khởi nghĩa. Những lúc khó khăn, hoạn nạn, Lê Lợi dựa vào sự ủng hộ của các dân tộc ở châu Lang Chánh xưa giúp đỡ để đấu tranh chống quân Minh xâm lược.

Theo Trụ trì Thích Nguyên Hải, chùa Mèo là một di tích lịch sử văn hóa có niên đại từ thế kỷ thứ XIII, được khởi công tôn tạo năm 2013 và được UBND tỉnh Thanh Hóa công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh năm 2005. Chùa đã trở thành trung tâm sinh hoạt văn hóa, tâm linh của nhân dân trong vùng, là nơi giáo dục đạo đức hướng thiện cho tất cả mọi người.

Chùa Mèo là công trình kiến trúc nghệ thuật thể hiện bề dày văn hóa, lịch sử địa phương và là điểm du lịch văn hóa tâm linh trong tuyến du lịch số 5 của tỉnh Thanh Hóa. Lễ hội chính của chùa Mèo được tổ chức vào ngày 6 tháng giêng hàng năm, là nơi sinh hoạt văn hóa, tín ngưỡng của bà con nhân dân các dân tộc huyện Lang Chánh và du khách thập phương.