Quay đầu là bờ: trí tuệ của sự tỉnh thức

Chỉ bốn chữ ngắn gọn nhưng đã mở ra một tầm nhìn sâu xa về con đường con người đi trong đời: dù có lạc lối, trôi dạt hay lầm lỗi, chỉ cần quay đầu lại, ta sẽ tìm thấy bến bờ bình yên.

Hình ảnh con thuyền giữa dòng sông mênh mông thường được dùng để minh họa. Khi xuôi theo dòng nước, nếu thuyền đi lạc vào xoáy, càng cố chèo tiếp càng dễ bị cuốn đi xa, nguy cơ đắm chìm càng lớn. Nhưng chỉ cần quay đầu, ta có thể cập bến an toàn. Cuộc đời cũng thế: càng để mình buông thả theo tham dục, sân hận, si mê, ta càng xa rời hạnh phúc thật sự. Nhưng nếu biết dừng lại, biết quay đầu, thì ngay nơi ấy chính là bờ giác, bờ an lạc.

Từ giáo lý Phật giáo đến lời dạy nhân sinh

Trong Phật giáo, “hồi đầu thị ngạn” gắn liền với tinh thần tỉnh giác. Dòng sông tượng trưng cho biển khổ sinh tử, bến bờ là Niết-bàn giải thoát. Người đang trôi nổi trong sinh tử luân hồi, nếu quay lại bằng con thuyền chánh niệm, buông bỏ ái dục và vô minh, thì ngay lập tức có thể tiếp xúc với an lạc. Không cần phải đi đến tận cùng con sông mới mong thấy bờ, mà ngay khi quay đầu, bờ đã ở đó.

Đức Phật từng dạy: “Trong một sát-na tỉnh thức, vô minh diệt và minh sinh”. Sự quay đầu chính là sát-na ấy. Khi ta nhận ra mình đang giận dữ, đang tham lam, đang chìm trong sai lầm, và quyết định dừng lại, thì sự tỉnh thức đã bắt đầu. Không phải chờ đợi một kiếp sau, không phải hẹn đến một ngày xa xôi, mà ngay trong hiện tại, bờ giác đã hiển lộ.

Điều này cũng gần gũi với tư tưởng phương Đông nói chung. Khổng giáo khuyên “Tri quá tắc cải” - biết lỗi thì sửa. Đạo gia khuyên “Phản giả đạo chi động” - trở về chính là động lực của Đạo. Tất cả đều gặp nhau ở một điểm: con người không ai tránh khỏi sai lầm, nhưng giá trị nằm ở chỗ biết dừng, biết quay lại.

Trong xã hội hôm nay, câu nói “quay đầu là bờ” lại càng mang tính thời sự. Con người hiện đại có nhiều cơ hội, nhưng cũng dễ trượt dài trong áp lực và cám dỗ. Một người trẻ sa đà vào nghiện game, nghiện mạng xã hội, nếu biết dừng lại, quay về với học tập và đời sống thực, họ sẽ thấy bờ tương lai rộng mở. Một doanh nhân lỡ cuốn vào vòng xoáy lợi nhuận bất chính, nếu kịp dừng, quay lại với đạo đức và trách nhiệm xã hội, thì không chỉ cứu lấy chính mình mà còn giữ được niềm tin cho cộng đồng. Một người lạc trong hận thù, nếu biết quay lại bằng sự tha thứ, thì sẽ tìm được bình an trong tâm hồn.

Thực tế cho thấy, nhiều bi kịch xảy ra không phải vì con người sai lầm, mà vì họ không dám thừa nhận và không chịu dừng lại. Có những người càng lún sâu càng cố chấp, càng sai càng biện minh. Kết cục là tự đưa mình vào ngõ cụt. Ngược lại, chỉ cần một khoảnh khắc can đảm quay đầu, cánh cửa mới liền mở ra. Đó chính là trí tuệ của “hồi đầu thị ngạn”.

Từ cá nhân đến cộng đồng

Quay đầu không chỉ là bài học cá nhân, mà còn là triết lý cho cả cộng đồng, xã hội. Một chính sách kinh tế sai lầm, nếu biết sớm điều chỉnh, xã hội sẽ tránh được nhiều hệ lụy. Một cộng đồng nếu nhận ra thói quen tiêu dùng gây hại cho môi trường, và quyết định quay lại với lối sống xanh, bền vững, thì chính là đang đưa nhân loại về bờ an lành.

Trong kỷ nguyên số, tốc độ phát triển công nghệ đem lại nhiều tiện nghi, nhưng cũng làm gia tăng khoảng cách, áp lực tinh thần, khủng hoảng niềm tin. Nếu chỉ chạy mãi theo guồng quay ấy mà quên mất giá trị nhân bản, con người sẽ kiệt quệ. Nhưng nếu biết quay đầu, dành thời gian cho thiên nhiên, cho gia đình, cho những giá trị tinh thần, thì ngay lập tức ta tìm lại được thăng bằng.

Dĩ nhiên, quay đầu không dễ. Nó đòi hỏi sự dũng cảm để thừa nhận sai lầm, sự khiêm hạ để học lại từ đầu, và sự kiên trì để bước tiếp trên con đường mới. Nhưng chính khoảnh khắc quay đầu ấy là bước ngoặt lớn. Giống như thuyền quay mũi, từ đó hướng đi thay đổi. Giống như người tỉnh giấc, từ đó cuộc đời sang trang.

Điều quan trọng là, không bao giờ quá muộn để quay đầu. Người đã 50, 60 tuổi vẫn có thể dừng những thói quen xấu và bắt đầu sống lành mạnh. Người đã từng phạm lỗi nặng nề vẫn có thể làm lại, bằng sự sám hối và hành động tốt lành.

Trong ánh sáng từ bi của Phật pháp, không ai là kẻ tuyệt vọng. Chỉ cần quay đầu, ai cũng có bờ để trở về.

“Hồi đầu thị ngạn” không chỉ là một câu thành ngữ, mà là bản đồ tâm linh và nhân sinh. Nó nhắc ta rằng dù đi xa đến đâu, sai lạc thế nào, chỉ cần dừng lại, quay đầu, bờ bình yên luôn ở đó. Giữa xã hội biến động, câu nói ấy là ngọn đèn soi đường, giúp ta giữ niềm tin rằng trong mỗi khoảnh khắc tỉnh thức, con người đều có thể đổi thay, đều có thể bước về phía bờ giác ngộ và an lạc.