Thực giải 30 bài tụng Duy thức (2)

Bài 3. Con người và kho chứa hạt giống tâm thức

Phiên âm Hán Việt:

Bất khả tri chấp, thọ,

xứ, liễu, thường dữ Xúc,

Tác ý, Thọ, Tưởng, Tư,

Tương ưng duy Xả thọ.

Dịch Việt:

Không thể biết rõ được

Về chấp, thọ và xứ

Với Xúc, Tác ý...Tư

Chỉ tương ưng Xả thọ

Bài tụng thứ 3 này chỉ ra một số đặc điểm, tính chất của thức A lại da (tàng thức). Đây là kho chứa toàn bộ các chủng tử, dữ liệu, ký ức...

Không thể biết được một cách rõ ràng tường tận, nơi chỗ phát sanh, biến đổi, biểu hiện tất cả các chủng tử (hạt giống) mà thức A lại da tiếp nhận và bảo trì. Thức này luôn luôn quan hệ tương tác với các tâm Sở như: Xúc, Tác Ý, Thọ, Tưởng, Tư.

Nói rõ về năm tâm sở Biến Hành:

Tâm sở được hiểu là những trạng thái biểu hiện của tâm ý, lệ thuộc vào tâm chủ (tâm vương)

Chữ "Biến hành" nghĩa là đi khắp, cùng khắp mọi nơi. Cụ thể là năm tâm sở này đi khắp bốn chỗ: Một là tất cả thời gian (quá khứ, hiện tại và vị lai), Hai là tất cả chỗ (không gian: ba cõi, chín địa), Ba là tất cả các thức (bát thức Tâm Vương), Bốn là tất cả tánh (tánh lành, dữ và tánh vô ký).

1. Xúc: Tiếp xúc, gặp gỡ. Tánh của Tâm sở này, hay làm cho Tâm Vương hoặc Tâm sở tiếp xúc với cảnh. Công dụng của nó làm chổ nương cho Thọ, Tưởng, Tư, ...để phát sinh.

2. Tác ý: Móng khởi tác ý đến đối tượng. Tánh của tâm sở này hay đánh thức các chủng tử trong tàng thức của Tâm vương, Tâm sở khiến cho sanh khởi. Công dụng của nó dẫn tâm đến duyên vào tự cảnh.

3. Thọ: lãnh nạp. Tánh của tâm sở này hay lãnh thọ những cảnh thuận, nghịch và cảnh không thuận nghịch. Công dụng của nó là mong muốn. Như gặp cảnh thuận thì muốn hợp, gặp cảnh nghịch thì muốn lìa và muốn cảnh không thuận nghịch.

4. Tưởng: Nhớ tưởng. Tánh của tâm sở này hay tưởng hình tượng của cảnh vật. Công dụng của nó là đặt ra những danh từ để gọi tên

5. Tư: lo nghĩ. Tánh của tâm sở này, khiến cho tâm lo nghĩ tạo tác. Công năng của nó là sai sử tâm làm các việc lành, ác hoặc vô ký

Trong các thọ thì thức A lại da chỉ quan hệ tương ưng với Xả thọ (vô ký).

Ngay cả chính A lại da ( thức thứ không thể biết được một cách rõ ràng tường tận nơi chốn phát sanh, biểu hiện tất cả những chủng tử mà nó đang tiếp nhận và bảo trì. Bởi vì thức này không thể biết trực tiếp các đối tượng, cảnh giới bên ngoài, do bị ngăn cách bởi năm tâm sở Biến Hành.

Có thể ví dụ thức A lại da cũng như vị Thủ Tướng làm chủ điều hành chính phủ biết trực tiếp năm tâm sở Biến Hành, như các ông Bộ Trưởng quan trọng tham mưu giúp việc điều hành chính phủ. Thông thường Thủ Tướng muốn hiểu biết rõ những vấn đề, tình hình kinh tế xã hội...bên ngoài, nhưng không thể trực tiếp, mà phải thông qua sự trình bày báo cáo của các ông Bộ Trưởng. Các ông Bộ Trưởng trình bày báo cáo thế nào Thủ Tướng chỉ biết như thế, ngoài ra không thể hiểu biết thêm cái gì khác.

Cũng vậy, Thức A lại da chỉ có khả năng hiểu biết những chủng tử, đối tượng, ảnh tử thông qua năm tâm sở Biến Hành ( Xúc, Tác Ý, Thọ, Tưởng,Tư)

Riêng Cảm thọ thường được chia làm ba loại: Lạc Thọ, Khổ Thọ và Xả Thọ, thì thức A lại da chỉ tương ưng, tương tác với chủng tử Xả Thọ (vô ký).

Bản chất, tên gọi, tính chất và công năng của thức A lại da rất tế nhị và phức tạp, công phu tu tập, trí tuệ định lực càng cao thì mới càng hiểu rõ được.

Muốn dần làm chủ được tâm lý, hành vi, cảm xúc thì trước hết chúng ta phải biết rõ bản chất, tướng trạng, quy luật hoạt động, đặc tính của A lại da. Đương nhiên khi hiểu rõ về thức A lại da ( thức thứ giúp chúng ta hiểu sâu về mọi phương diện, nhất là phương diện tâm lí nhận thức của con người và chính mình, giúp chúng ta sống tốt hơn.