450
Thực tập quán sát tâm
Quán sát tâm nghĩa là gì? Đó là khả năng nhìn thẳng vào những gì đang khởi sinh trong lòng: buồn, vui, thương, ghét, sợ hãi, lo âu… mà không vội vàng đồng hóa hay xua đuổi.
Thiền sư Thiền Chiếu, một bậc danh tăng cuối đời Lý, từng để lại lời dạy giản dị nhưng thấm thía: “Người tu đạo nếu biết rõ tâm mình thì sẽ phí sức ít mà dễ thành công. Người tu đạo nếu không biết gì về tâm mình thì chỉ phí công vô ích. Muốn biết tâm mình thì chỉ có một cách: quán sát nó, nhận diện nó. Công việc đó phải làm thường trực trong sinh hoạt hằng ngày cũng như trong giờ thiền tọa”.
Lời dạy ấy, dù trải qua gần một nghìn năm, vẫn còn nguyên tính thời sự. Bởi con đường tu hành, suy cho cùng, không phải tìm kiếm một điều gì xa xôi bên ngoài, mà chính là quay về, quán sát, nhận diện tâm mình.
Người đời thường nghĩ tu là chuyện cao siêu, là những nghi thức trang trọng, những thời khóa dài lê thê. Nhưng Thiền Chiếu nhắc chúng ta rằng, nếu không bắt đầu từ việc nhận diện tâm, thì tất cả công phu đều dễ trở thành hình thức. Học kinh nhiều, tụng giới nhiều, lễ bái nhiều… nhưng nếu không hề thấy được sân nổi lên, tham khởi dậy, si len lỏi trong từng suy nghĩ, thì có khác nào xây lâu đài trên cát.
Quán sát tâm nghĩa là gì? Đó là khả năng nhìn thẳng vào những gì đang khởi sinh trong lòng: buồn, vui, thương, ghét, sợ hãi, lo âu… mà không vội vàng đồng hóa hay xua đuổi. Khi một ý nghĩ bất thiện xuất hiện, ta nhận ra nó. Khi một cảm xúc dễ chịu trỗi dậy, ta cũng nhận ra. Chỉ một việc nhận ra thôi, nhưng chính việc ấy đã khác hẳn với việc bị cuốn trôi.
Công việc này không chỉ thực hiện trên bồ đoàn thiền tọa, mà phải được duy trì trong từng sinh hoạt hằng ngày. Khi ăn, khi uống, khi đi, khi nói - tất cả đều là cơ hội để quán sát. Chẳng hạn, đang nói chuyện với bạn bè, ta bỗng thấy trong lòng mình có chút tự hào, muốn khoe khoang. Ngay lúc ấy, nếu biết nhận diện: “à, tâm kiêu mạn vừa khởi”, thì tâm ấy liền dịu xuống, không kịp phát triển thành hành động gây tổn hại.
Tu tập như vậy, tuy đơn giản nhưng bền bỉ, giống như người nông dân mỗi ngày nhổ cỏ trong ruộng. Nhổ từng chút, từng chút, đến một ngày nhìn lại, cả thửa ruộng đã sạch cỏ. Cũng thế, nhận diện từng niệm nhỏ bé, lâu dần tâm trở nên sáng sủa, bình an.
Ngược lại, nếu không biết gì về tâm mình, ta sẽ phí công vô ích. Người có thể bỏ nhiều thời gian tụng kinh, có thể chăm chỉ làm từ thiện, có thể giữ lễ bái nghiêm cẩn, nhưng chỉ cần một lời trái ý là nổi nóng, một lời khen là dấy khởi ngã mạn, một lời chê là khổ đau dằn vặt. Như vậy, tất cả công phu gom góp bên ngoài đều tan rã trong chốc lát.
Điểm cốt yếu của đạo Phật là chuyển hóa nội tâm. Giới, định, tuệ cũng bắt đầu từ tâm mà thành. Giữ giới là để tâm bớt loạn; tu định là để tâm an trú; phát tuệ là để tâm thấy rõ sự thật. Nếu không quán sát tâm, thì giới cũng chỉ là sự gò bó hình thức, định cũng chỉ là sự yên lặng bên ngoài, còn tuệ thì hoàn toàn xa vời.
Ngài Thiền Chiếu chỉ ra một lối tu “phí sức ít mà thành công dễ”. Bởi thay vì dồn năng lượng vào những phô trương hình thức, hành giả chỉ cần quay về với chính mình, để thấy rõ cái đang vận hành trong từng phút giây. Một khi thấy rõ, tham không thể dẫn ta đi quá xa, sân không thể thiêu đốt quá lâu, si không thể che phủ quá dày. Và từ đó, sự an lạc dần xuất hiện như một kết quả tự nhiên.
Con đường này cũng không loại trừ ai. Người xuất gia hay tại gia, bận rộn hay nhàn hạ, đều có thể thực hành. Vì tâm vẫn ở ngay trong ta, và đời sống thường ngày chính là đạo tràng rộng lớn nhất. Một bà mẹ chăm con vẫn có thể quán sát tâm mình khi nổi nóng. Một nhân viên văn phòng vẫn có thể nhận diện sự căng thẳng khi công việc dồn dập. Một người nông dân ngoài ruộng vẫn có thể nhìn lại niệm sân khi bị mất mùa.
Cái khó chỉ là ta thường quên. Ta bị cuốn vào dòng chảy công việc, tin tức, mạng xã hội, và tâm niệm cứ thế dắt ta đi. Nhưng chỉ cần một giây dừng lại, thở vào, thở ra, ta có thể bắt gặp chính mình. Chính khoảnh khắc ấy là sự bắt đầu của tu tập.
Lời dạy của Thiền sư Thiền Chiếu đến hôm nay vẫn như hồi chuông cảnh tỉnh. Tu không phải chuyện bên ngoài, mà là chuyện nhận diện tâm. Người nào biết tâm mình, người ấy tiết kiệm được công sức, vì đi thẳng vào gốc rễ. Người nào bỏ quên tâm mình, người ấy dẫu làm nhiều việc cũng chỉ loanh quanh bên ngoài, dễ mệt mỏi mà chẳng đến đâu.
Quán sát tâm, nhận diện tâm - đó là công việc giản dị nhưng căn bản nhất. Làm được vậy, mỗi ngày sống đều trở thành một ngày tu. Và con đường giác ngộ không còn xa xôi, bởi nó đã bắt đầu ngay từ giây phút ta quay lại, nhìn vào tâm mình.
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
TIN LIÊN QUAN
Dành cho bạn
Đêm qua, nếu bạn có một giấc ngủ ngon…
Sống an vui
19:03 21/11/2025
Đêm qua, nếu bạn có một giấc ngủ ngon, chắc bạn là người rất hạnh phúc, bởi vì:
Lợi ích sức khỏe không ngờ khi uống đậu đen lá dứa thường xuyên
Sống an vui
04:50 21/11/2025
Uống đậu đen lá dứa thường xuyên có thể hỗ trợ giảm cân, ổn định đường huyết và thải độc gan…
Cách nhận biết dầu ăn kém chất lượng cực đơn giản
Sống an vui
05:09 20/11/2025
Dầu ăn giả, kém chất lượng trên thị trường có thể gây ra nhiều nguy hại sức khỏe, vậy làm thế nào để phân biệt dầu ăn kém chất lượng và dầu ăn nguyên chất?
Đối diện cái chết không sợ hãi
Sống an vui
09:09 19/11/2025
Chết là sự kiện duy nhất chắc chắn sẽ xảy ra trong đời nhưng lại là việc mà con người ít được chuẩn bị nhất. Con người lập kế hoạch và sửa soạn cho vô số sự việc khác nhau – thi cử, hôn nhân, giao dịch kinh doanh, xây dựng nhà cửa… – mặc dù chẳng bao giờ người ta có thể biết chắc rằng những kế hoạch ấy có trở thành hiện thực đúng như mong muốn của họ hay không. Cái chết thì khác, nó có thể đến vào bất cứ giờ phút nào, sớm hay muộn.
Xem thêm
