24 giờ của một ngày đêm không đủ cho công việc và nghỉ ngơi, làm thế nào để bạn có thể tu tập, thực hành các pháp môn Phật dạy? Bạn không thể chỉ đọc qua những lời dạy của Ðức Phật để biết và hiểu, mà cần phải thực hành.

Có thể bạn nghĩ rằng, với nhận thức, hiểu biết về giáo pháp, bạn có thể kiểm soát mình, làm chủ mình. Không dễ dàng như bạn nghĩ. Kiến thức không phải là tuệ giác. Và khả năng làm chủ mình đòi hỏi phải có định lực lẫn tuệ giác, gọi tắt là định - tuệ, hai loại này có mối tương quan mật thiết với nhau. Bạn phải tu tập, trau giồi định - tuệ mới có khả năng làm chủ tâm lý và hành vi của mình, không để chúng vướng vào các bất thiện pháp, và phải có định - tuệ bạn mới chế tác được bình an và hạnh phúc. Hiểu được như thế, tuy nhiên bạn không thể phân bố, sắp xếp thời gian cho tu tập, vậy phải làm sao? Bạn cần nên tu tập ngay trong công việc của mình. Ðó là câu trả lời dành cho bạn.

Có thể bạn sẽ thắc mắc: “Làm sao tôi vừa làm việc vừa hành thiền? Hoặc vừa làm việc vừa tụng kinh, niệm Phật?”. Bạn thắc mắc đúng nhưng vì bạn chưa hiểu mục đích cốt lõi của việc tọa thiền, tụng kinh hay niệm Phật v.v... Tất cả những pháp thức đó đều nhằm đạt đến sự thanh tịnh, nhất tâm, ngoài ra còn có lợi ích tăng thêm phước báo. Ðành rằng bạn không thể ngồi thiền, tụng kinh hay niệm Phật được trong lúc làm việc, nhưng bạn vẫn có thể đạt được sự thanh tịnh và nhất tâm bằng cách thực hành chánh niệm. Chánh niệm là nền tảng của các pháp môn, có năng lực đưa đến sự thành tựu giới, định, tuệ, ba yếu tố mang lại sự an lạc hạnh phúc bền vững thật sự cho bạn giữa dòng đời thế tục, hơn thế nữa, đó còn là năng lực giúp bạn giác ngộ, giải thoát khỏi sinh tử luân hồi.

Chánh niệm là ý thức sự có mặt của mọi sự vật và sự việc xung quanh ta, ý thức về bản thân mình và người khác, ý thức trong từng suy nghĩ, hành động và lời nói, ý thức mọi diễn biến của thân và tâm. Thực tập chánh niệm là bạn biết rõ mình đang nghĩ gì, làm gì. Luôn giữ cho tư tưởng bạn trong sáng không lẫn lộn xen tạp những ý niệm, nghĩ suy không lành mạnh, không chơn chánh, hoặc những ý tưởng không nằm trong phạm vi việc làm của bạn. 

Ví dụ đơn giản như mỗi sáng sau khi thức dậy bạn làm gì? À, bạn rửa mặt, đánh răng, ăn sáng, chuẩn bị đi làm v.v… Khi đến công ty bạn làm ở khâu nào, gồm những công việc gì…, bạn đều ý thức không cho lẫn lộn hoặc lúc nhớ lúc quên. Bạn cũng không để cho tư tưởng mình phiêu bồng về quá khứ hoặc tương lai, không tiếc nuối những gì đã qua và không mơ tưởng những gì chưa tới, an trú tâm mình trong hiện tại, ý thức rõ ràng những gì đang xảy ra. 

Bạn có thể thực tập phương pháp này bằng cách tưởng thầm hoặc có thể đọc nhẩm những hành động bạn đang làm trong công việc, chẳng hạn: “tôi đang may”, “tôi đang cắt chỉ”, “tôi đang đi xuống cầu thang”, “tôi ăn cơm”, “tôi uống nước” v.v… Ðiều quan trọng là tập trung chú ý vào công việc, không một tạp niệm xen vào, không nghĩ lan man về điều khác. Tuy nhiên bạn nên làm với sự khoan thai, thoải mái, đừng quá chú tâm căng thẳng để tránh sự mệt mỏi, đau đầu. Chỉ cần biết rõ bạn đang làm gì, bạn ý thức trong từng hành động, cử chỉ. Khi có một tư tưởng đi hoang, bạn nhận biết nó và lập tức dừng lại bằng cách quán niệm hơi thở vào ra hoặc ý thức rõ việc mình đang làm, không để tư tưởng của mình tiếp tục rong chơi. 

Khi khởi lên tư tưởng bất thiện, bạn cũng nhận biết rõ và lập tức không để cho nó phát triển thêm nhiều. Ðó là sự tỉnh giác và giữ gìn chánh niệm. Chỉ cần nhận biết rõ ràng sự xuất hiện của các ý niệm, không đồng nhất nó với mình, không đè nén nó, không xua đuổi nó, không phản ứng chống đối những ý niệm không thích và không chạy đuổi theo những ý niệm mà mình thích, chỉ cần ý thức rõ ràng khi chúng đến thì tự chúng mất đi. Nếu chúng chưa mất đi có nghĩa là năng lượng tỉnh thức hay tuệ giác của ta còn quá yếu, lúc đó cần chú tâm vào hơi thở hoặc việc mình đang làm để duy trì chánh niệm và phát triển tuệ giác. 

Thấy rõ sự đến và đi của những ý niệm, sự vô thường sinh diệt của chúng chính là soi sáng chúng bằng tuệ giác.

Người không có thực tập chánh niệm, khi làm việc họ suy nghĩ miên man, toan tính việc nọ việc kia, nhớ tưởng chuyện đã qua hay lo nghĩ, mộng mơ chuyện chưa tới. Vì không chú tâm vào công việc nên họ không thành tựu năng lực của chánh niệm và không đạt được hiệu quả mà công việc yêu cầu.

Thực tập chánh niệm giúp chúng ta có khả năng tập trung cao và tinh thần tỉnh táo, sáng suốt hơn, đưa đến sự thành công trong công việc, đồng thời tạo cảm giác an lạc, thoải mái, dễ chịu, không căng thẳng, mỏi mệt khi công việc quá nhiều. Có chánh niệm bạn sẽ cảm nhận được nhiều điều thú vị trong cuộc sống, những điều mà khi sống bề bộn quay cuồng bạn không ý thức được.

Trong thời buổi bạn phải đầu tắt mặt tối với công việc, bạn cần một đời sống mà tâm trí bớt những lo âu, phiền muộn, giảm những căng thẳng mệt mỏi để bạn sống cảm thấy vui, đời sống có ý nghĩa. Tu tập chánh niệm là phương pháp giúp bạn có thể vừa làm việc vừa tu tập, không cần phải dành một khoảng thời gian riêng, bạn có thể thực hiện bất cứ lúc nào, bất cứ nơi đâu. Ðây là phương pháp tối ưu cho những người bận rộn.

Có rất nhiều bài kinh Ðức Phật dạy phương pháp này, chẳng hạn trong kinh “Thân hành niệm” (Trường bộ kinh), Ðức Phật dạy các vị Tỳ-kheo: “Này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo đi biết rằng: ‘Tôi đi’, hay đứng biết rằng: ‘Tôi đứng’, hay ngồi, biết rằng: ‘Tôi ngồi’, hay nằm, biết rằng: ‘Tôi nằm’. Thân thể được sử dụng như thế nào, vị ấy biết như thế ấy. Trong khi vị ấy sống không phóng dật, nhiệt tâm, tinh cần, các niệm và tư duy thuộc về thế tục được đoạn trừ. Nhờ đoạn trừ các pháp ấy, nội tâm được an trú, chuyên nhất, định tĩnh. Lại nữa, này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo khi bước tới bước lui, biết rõ việc mình đang làm; khi ngó tới ngó lui, biết rõ việc mình đang làm; khi co tay duỗi tay, biết rõ việc mình đang làm; khi mang áo Sanghati, mang bát, mang y, biết rõ việc mình đang làm; khi ăn, uống, nhai, nếm, biết rõ việc mình đang làm; khi đại tiện, tiểu tiện, biết rõ việc mình đang làm; khi đi đứng, nằm, ngồi, ngủ, thức, nói năng, im lặng, biết rõ việc mình đang làm. Trong khi vị ấy sống không phóng dật, nhiệt tâm, tinh cần, các niệm và tư duy thuộc về thế tục được đoạn trừ, nhờ đoạn trừ các pháp ấy, nội tâm an trú, chuyên nhất, định tĩnh”.

Trong Tứ diệu đế, giáo lý nền tảng căn bản của đạo Phật, chánh niệm là một chi phần của Bát Chánh đạo (trọng tâm của Ðạo đế). Tất cả các pháp môn của đạo Phật đều không ngoài Bát Chánh đạo, con đường dẫn đến Thánh quả. Với Chánh pháp, chỉ có thực hành mới đem lại lợi ích thiết thực. Hãy bắt đầu sự thực tập chánh niệm cùng với công việc của bạn. Tôi tin chắc rằng bạn sẽ thấy được giá trị của pháp môn này.