Vì sao nên chuyên tâm hành thiền?

Đấy là thói quen của tâm đã được huân tâm từ vô thỉ kiếp, nhưng cũng không nên thích thú hào hứng quá với các “món ăn của tâm phàm”, không nên nghe / xem quá nhiều mấy món ăn giải trí. Muốn quán và thấy được các pháp chân đế, muốn quán được những đối tượng vô cùng vi tế và vô cùng phức tạp như danh sắc, nhân quả, vô thường khổ vô ngã,… chúng ta nên phát triển tâm, phát triển khả năng tập trung cao độ, nên thiền định, nên thực hành một cách tuần tự, cẩn trọng, nhiệt tâm và chính xác theo Chánh pháp. Lưu ý phát triển tâm (không cố điều khiển tâm). Thực hành một cách liên tục và đúng đắn như vậy sẽ giúp tâm trở nên sắc bén, mạnh mẽ và vững vàng trước vô vàn các thử thách, các chướng ngại, đặc biệt trong thời đại công nghệ thông tin tràn ngập như ngày nay.

Trong Kinh Định (Samādhi sutta) và nhiều bản kinh khác, Đức Phật đã khuyên các vị đệ tử tu tập định để có thể thấy được các pháp đúng như chúng thực sự là: “Samādhiṁ bhikkhave bhāvetha samāhito bhikkhave bhikkhu yathābhūtaṁ pajānāti.” “Hãy tu tập định, này các Tỳ-kheo. Vị Tỳ-kheo có định, sẽ thấy các pháp đúng như chúng thực sự là.”

Mắt người bình thường có cái nhìn rất giới hạn. Nó không thể thấy được trong bóng tối. Hơn nữa tâm người bình thường bị năm triền cái và các phiền não khác che áng và làm cho mù lòa. Khi, nhờ hành thiền và đạt đến an chỉ hay định của bậc thiền, các phiền não này được loại trừ, dù chỉ tạm thời, tâm trở nên rất mạnh mẽ và trong sáng. Định lực cùng các thiện xảo này là khí cụ mạnh mẽ để hành thiền minh sát. Với sự trợ giúp của định, trong khi mắt vẫn nhắm, người hành thiền có thể quan sát được các đối tượng ở gần cũng như ở xa.

Cũng vậy, người hành thiền có thể quét chi tiết toàn thân mình hết lớp này đến lớp khác, giống như đang quét với máy quét siêu âm vậy. Người hành thiền cũng có thể phân tích chi tiết thân và tâm của mình để quan sát các thực tại tối hậu ­ tâm, tâm sở, và các sắc pháp - vốn luôn lẩn tránh sự khám phá, ngay cả với những trang thiết bị tối tân nhất của khoa học.

Vì thế, với sự giúp đỡ của định lực này, người hành thiền có thể sẵn sàng cho việc hành thiền minh sát, thẩm sát một cách hệ thống bản chất thực của các thực tại tối hậu để phát triển các tuệ minh sát theo tuần tự và cuối cùng chứng đắc Niết-bàn với Đạo Tuệ và Quả Tuệ.

Bát Thánh Đạo do tám chi phần tạo thành có thể được phân thành Tam Học, đó là, Giới Học, Định Học và Tuệ Học. Mục đích của Tam Học là để diệt trừ tất cả phiền não vốn là nhân căn để của mọi khổ đau.

Mục tiêu mà Tam Học nhắm tới là chứng ngộ Niết-bàn, trạng thái không còn phiền não, bình yên và an lạc thực sự; giải thoát hoàn toàn khỏi tử sinh luân hồi trong tam giới.

Với sự trợ giúp của định lực này, chúng ta có thể quán sâu vào thân và tâm của chúng ta bằng con mắt tâm để quán sát những thực tại cùng tột - tâm, tâm sở và các sắc pháp, vốn là những đơn vị căn bản của mọi hiện tượng tâm-vật lý. Các hiện tượng danh-sắc này sanh và diệt không ngừng và cực kỳ nhanh hợp với Quy luật Duyên sanh (Paṭiccasamuppāda) và Duyên hệ (Patthāna). Trong thiền Minh sát chúng ta phải thực hiện Chánh tư duy (sammā saṅkappa), hay suy tư chân chánh vào những danh - sắc này và các mối quan hệ nhân quả của chúng để phát triển Chánh kiến (sammā-diṭṭhi) liên quan đến các hiện tượng tâm vật lý.

Sau khi phát triển được mười Tuệ minh sát (vipassanā-ñāṇa), chúng ta sẽ đạt đến Đạo Tuệ và Quả Tuệ của nó. Đạo tuệ ở bốn giai đoạn có thể đoạn trừ hoàn toàn vô minh. Và khi vô minh được đoạn trừ, tất cả phiền não còn lại cũng được đoạn trừ. Chúng ta sẽ chứng ngộ Tứ Thánh Đế và trở thành Thánh Nhân, người có thể thọ hưởng tối thượng lạc của Niết-bàn.

Mục đích của việc tu tập Định (samatha bhāvanā) là để hoàn tất giai đoạn Định Học. Muốn hoàn tất giai đoạn định học này chúng ta cần phải tu tập tâm của chúng ta như thế nào để làm cho nó thoát khỏi mọi phiền não. Để thành tựu mục đích này chúng ta phải cố gắng tập trung tâm trên một đề mục thiền mà Đức Phật đã quy định. Tuy nhiên, trước khi muốn tu tập định chúng ta phải tự mình an lập trong giới. Giữ giới trong sạch sẽ làm lắng dịu và ngăn chặn những phiền não ở cấp độ vi phạm (vītikkama kilesas) không cho sanh khởi trong tâm.

Mặc dù vậy, những phiền não ở mức độ vừa phải (pariyuṭṭhāna kilesās - phiền não ám ảnh hay hiện hành trong tâm) vẫn khởi lên trong tâm, khuấy động và làm cho tâm bất an, phân tán. Bằng cách tập trung tâm trên đề mục thiền, chúng ta kiểm soát được tâm ngay lập tức và ngăn không cho nó bị dao động, phân tán. Nhờ làm vậy chúng ta phát triển được các tâm đại thiện (mahākusala-cittas), nhất là các thiền chi kết hợp với tâm thiện ấy.

Khi các thiền chi càng lúc càng trở nên mạnh mẽ hơn, chúng sẽ làm lắng yên và đè nén các triền cái cũng như các phiền não khác. Khi các triền cái được lắng yên và đè nén, người hành thiền sẽ đạt đến cận định và an chỉ định. Nhờ hành thiền thêm nữa, người hành thiền có thể đắc thiền hay định của bậc thiền khi họ giữ được tâm thoát khỏi các phiền não trong một thời gian lâu hơn.

Mục tiêu của thiền định là để đạt đến Chánh định (sammāsamādhi) và dùng làm nền tảng cho thiền minh sát.

Tứ thiền bát định vô cùng quan trọng, vô cùng mạnh mẽ và cũng vô cùng đặc biệt! Tứ thiền bát định không phải là chướng ngại cho hành giả tu giải thoát như một số vị trưởng lão tuyên bố!