Trong chúng ta, chắc hẳn không ai là chưa trải nghiệm một lần cầu nguyện, dù theo bất kỳ tôn giáo nào hay ngay cả không tôn giáo. Đây là một nhu cầu tinh thần của con người nhằm để giải tỏa những áp lực, lo lắng trong đời sống hằng ngày. Không những thế, cầu nguyện là còn thể hiện ước mơ, niềm hy vọng của con người về một đời sống tốt đẹp trong hiện thực hay tương lai. Nhưng không phải ai cũng hiểu đúng ý nghĩa sự cầu nguyện theo tinh thần Phật dạy để không phải trông chờ vào những kết quả phi thực tế.

Sự cầu nguyện trong đạo Phật được xem là một pháp môn tu tập của người Phật tử, vì nhờ cầu nguyện mà nguyện lực của người tu tập thêm mạnh mẽ, niềm tin tăng trưởng, thiện nghiệp được phát huy, ác nghiệp được tiêu trừ. Theo lời Phật dạy, con người là chủ thể của chính mình. Chỉ vì vô minh sâu xa nên con người không nhận ra được tiềm năng sẵn có ấy. Trong kinh Trung Bộ, Đức Phật dạy rằng: "Con người là chủ nhân của nghiệp, là kẻ thừa tự nghiệp. Nghiệp là thai tạng mà từ đó con người được sinh ra; nghiệp là quyến thuộc, là nơi nương tựa”. Nghiệp được tạo ra thông qua hành động, lời nói và suy nghĩ. Do đó, chúng ta có thể làm chủ được đời sống của chính mình bằng việc tạo ra những nghiệp thiện lành như suy nghĩ, lời nói, việc làm chân chánh, chứ không nên mong cầu vào một sức mạnh vô hình bên ngoài có thể ban phước, giáng họa.

Khi đề cập đến việc dùng cầu nguyện để đạt mục đích, Đức Phật có đưa trường hợp một người muốn qua sông. Nếu người đó cứ ngồi yên và cầu nguyện cho mình có thể qua đến bờ kia, nhất định lời cầu nguyện chẳng bao giờ được đáp ứng. Nếu muốn qua sông, người đó phải cố gắng suy nghĩ nhiều cách như tìm gỗ và làm một cái bè, tìm một cây cầu hoặc một cái thuyền hay lội qua sông… Dù bằng cách nào đi nữa thì người đó phải dùng đầu óc để suy nghĩ, bắt tay vào làm việc mới có thể qua sông được. Cũng như vậy, nếu muốn vượt qua dòng sông Luân Hồi sanh tử, cầu nguyện không thôi chưa đủ. Người biết tu tập phải cố gắng, nỗ lực giữ giới, sống một cuộc đời thiện lành, kiềm chế ham muốn và loại trừ tất cả những bất tịnh và ô trược trong tâm. Khi đó, chúng ta có thể giảm bớt các ràng buộc, cuộc sống nhẹ nhàng, an lạc mỗi ngày.

Đối với bản thân, chúng ta có thể xem cầu nguyện là sự đặt tâm trên đối tượng, là sự tập trung tự thay đổi chính mình, tu sửa lại bản tính của mình. Đó là sự chuyển hóa bản chất bên trong ta bằng cách thanh lọc ba điều: tư tưởng, lời nói và hành động. Khi cầu nguyện, chúng ta sẽ thấy tâm ta trở nên mạnh mẽ, kiên cường để vượt qua mọi khó khăn, nghịch cảnh; đó là ảnh hưởng tâm lý được tạo ra nhờ niềm tin và sự thành tâm. Có thể nói, cầu nguyện đúng pháp là sự cầu nguyện cho tâm thêm mạnh, thêm vững chãi, chứ không phải cầu xin lợi lộc cho bản thân.

“Đừng cầu nguyện xin tránh khỏi tai ương, mà chỉ để không sợ hãi khi đối đầu với chúng; Đừng cầu nguyện con đường đi luôn bằng phẳng, hãy nên nguyện để tôi đủ mạnh mẽ vượt qua mọi khó khăn; Đừng cầu nguyện cho tôi tránh được mọi ưu sầu, hãy nguyện cho tâm mình đủ định lực, kiên trì vượt qua tất cả dục vọng, ham muốn”.

Dù mục đích của cầu nguyện là gì, cầu nguyện vẫn là một biểu hiện của thiện tâm, nghĩa là khi một người chấp tay, cúi đầu trước hình tượng Phật, tâm chúng ta trở nên khiêm hạ, cái “Ta”( bản ngã) trở nên nhỏ bé, tâm hồn họ được bình yên, hiền hòa. Chúng ta nên tự hứa với lòng sẽ làm tốt những phận sự bằng những nỗ lực của chính mình để đạt được những kết quả tốt nhất trên con đường mình đã chọn.