Chạm vào cái ác và nghệ thuật “tiêu thụ” thông tin

Trong thời đại mạng xã hội, mỗi ngày chúng ta thức dậy là đã chạm ngay vào vô số dòng tin tức. Có những tin giúp ta mở rộng hiểu biết và nuôi dưỡng lòng từ, nhưng cũng có những tin như mũi dao sắc cứa vào tâm thức, gieo sợ hãi, hoang mang hoặc kích động cảm xúc tiêu cực.

Những ngày vừa qua, vụ án Đoàn Văn Sáng giết người ở Lạng Sơn là một minh chứng rõ rệt. Không chỉ hành vi tội ác gây rúng động, mà sự lan truyền chóng mặt của hình ảnh, video, tài liệu rùng rợn trên mạng xã hội còn tạo thêm lớp độc tố cho cộng đồng. Bộ Công an buộc phải phát đi cảnh báo, yêu cầu người dân tuyệt đối không chia sẻ những nội dung kích động bạo lực và khẳng định mọi hành vi phát tán trái phép sẽ bị xử lý. Nhưng câu chuyện không chỉ dừng ở pháp luật. Câu hỏi sâu hơn nằm ở mỗi cá nhân: người Phật tử, trong khi không thể tách mình khỏi dòng chảy thông tin, phải tiếp xúc, xử lý và “tiêu thụ” thông tin tiêu cực như thế nào để không khiến tâm mình thêm bất an?

Đức Phật từng dạy trong Kinh Tạp A-hàm: “Tâm như tấm vải trắng, nhuộm màu nào thì hiện lên màu ấy”. Khi ta tiếp xúc nhiều với nỗi sợ, sân hận, bạo lực, tâm ta bị nhuộm bằng chính những thứ ấy. Không phải ngẫu nhiên mà trong truyền thống tu học, việc “giữ gìn các căn” luôn được xem là trọng yếu. Nhưng thời đại hôm nay khiến việc này trở nên khó gấp nhiều lần, bởi thông tin tràn vào như nước lũ, vượt khỏi khả năng ngăn chặn bằng ý chí đơn thuần. Điều quan trọng không phải là tránh né thông tin, mà là biết giữ tâm thế nào khi buộc phải tiếp xúc.

Kinh Satipatthana dạy: “Khi mắt thấy sắc, biết rõ mình đang thấy sắc, không khởi tham, không khởi sân”. Nghĩa là tiếp xúc là điều không tránh khỏi, nhưng thái độ sau khi tiếp xúc là điều quyết định. Khi nhìn thấy tội ác, nếu ta để nỗi sợ dẫn đường, ta đánh mất sự sáng suốt. Nếu ta khởi sân, ta tự biến mình thành chiếc gương phản chiếu chính điều ác ấy. Người Phật tử cần nhìn thẳng vào tâm mình và tự hỏi: ta đang tiếp xúc để hiểu, hay ta đang bị lôi cuốn bởi tính giật gân của thông tin?

Trước những sự kiện gây sốc, bản năng con người hướng đến tò mò. Nhưng càng xem, ta càng bất an. Tâm lý học gọi đó là “thảm họa hóa”: não bộ phóng đại nỗi sợ, khiến ta cảm thấy thế giới nguy hiểm hơn thực tế. Đức Phật dạy trong Kinh Pháp cú: “Không gì đáng sợ bằng tâm không được điều phục”. Điều nguy hiểm không nằm ở thông tin, mà nằm ở phản ứng thiếu tỉnh thức của chúng ta trước thông tin ấy.

Trong Phật pháp, có khái niệm “xúc thực” - thực phẩm của xúc chạm, của mắt, tai, mũi, lưỡi. Thực phẩm độc đưa vào thân thì sinh bệnh; thông tin độc tiếp nhận quá mức thì sinh bệnh cho tâm. Vì vậy, chọn lọc thông tin cũng chính là một pháp tu. Đức Phật dạy trong Kinh Người Biết Sống Một Mình: “Hãy chỉ tiếp xúc những điều đưa đến an tịnh”. Điều này không có nghĩa quay lưng với xã hội, mà là tiếp nhận thông tin từ nguồn đáng tin cậy, đã được thẩm định, tránh sa vào vòng xoáy kích động của mạng xã hội.

Vụ án ở Lạng Sơn cho thấy rõ: càng lan truyền những hình ảnh gây sốc, cộng đồng càng thêm lo sợ và vô tình tăng thêm năng lượng tiêu cực. Mỗi lượt chia sẻ thiếu tỉnh giác là một lần ta tiếp tay cho cái ác lan rộng thêm một vòng.

Quán chiếu trước tội ác cũng là một phần của tu tập. Đức Phật trong Kinh Pháp cú dạy: “Chư ác mạc tác/ Chúng thiện phụng hành/ Tự tịnh kỳ ý/ Thị chư Phật giáo”. Người gây ra điều ác không phải tự nhiên trở nên ác; họ là kết quả của vô minh, của các tập khí được vun bồi qua thời gian. Quán chiếu như vậy không phải để biện minh, mà để thấy rằng cái ác không phải là một cá nhân, mà là hạt giống nằm trong mỗi người. Nếu không tu tập, nếu không giữ giới, nếu không có chánh niệm, bất kỳ ai cũng có thể lầm đường. Khi hiểu được điều đó, ta bớt sân với người phạm tội và bớt ý muốn phán xét quá mức. Tâm từ bi, khi khởi lên, giúp ta nhìn sự việc với sự bình tĩnh và trí tuệ hơn.

Trong thế giới kỹ thuật số, thuật toán luôn ưu tiên những gì gây sốc. Nếu ta xem một video bạo lực, mạng xã hội sẽ đưa thêm nhiều nội dung tương tự. Như một dòng nước đen, nó lặng lẽ len vào tâm ta, làm chai mòn sự nhạy cảm và khiến ta vô thức “tiêu thụ cái ác” mỗi ngày. Kinh Trung Bộ dạy: “Tâm không được hộ trì, phiền não sẽ xâm nhập”. Vì vậy, giữ tâm trước thông tin tiêu cực chính là giữ cửa trước phiền não. Không ai đi ăn cơm mà không rửa tay, vậy tại sao ta tiếp tục sinh hoạt với một tâm đầy độc tố?

Sự chuyển hóa chỉ thật sự bắt đầu khi ta hành động. Khi tiếp xúc với thông tin tiêu cực, thay vì chia sẻ hoặc bình luận theo cảm xúc, người Phật tử có thể gửi một lời cầu nguyện cho người chết và cả người gây tội; khởi tâm từ với những ai đang khổ đau; giữ chánh ngữ - không thêm thắt, không phán xét, không góp phần lan truyền bạo lực; làm một việc thiện nhỏ trong ngày để cân bằng lại năng lượng. Đức Phật dạy: “Hận thù không thể dập tắt bởi hận thù. Chỉ có tình thương mới dập tắt được hận thù”. Chính ta là người lựa chọn nuôi dưỡng năng lượng nào cho thế giới này.

Để giữ thân khỏe tâm an, người Phật tử thời nay cần ba điều: giới hạn thời gian tiếp xúc với thông tin tiêu cực; nuôi dưỡng tâm bằng kinh, pháp, thiện tri thức; và tạo “khoảng nghỉ” sau mỗi bản tin gây chấn động để đưa tâm trở lại quân bình. Tâm giống như khu vườn. Nếu ta tưới bằng sợ hãi, sân hận và tò mò bệnh hoạn, khu vườn ấy sẽ mọc đầy gai nhọn. Nếu ta tưới bằng chánh niệm, từ bi và trí tuệ, khu vườn ấy sẽ nở hoa.

Chạm vào cái ác không phải để tâm ta trở nên đen tối, mà để hiểu sâu hơn bản chất của khổ đau và giá trị của việc bảo hộ tâm mình. Trong thế giới nhiễu loạn thông tin, người Phật tử phải tu không chỉ trong chùa, mà ngay trên màn hình điện thoại: tu bằng trí để chọn lọc, tu bằng giới để không lan truyền điều độc hại, tu bằng định để giữ tâm không loạn, tu bằng tuệ để thấy rằng cái ác chỉ lớn lên khi ta tiếp tục nuôi dưỡng nó bằng sự tò mò và nỗi sợ.

Khi ta biết dừng lại, biết chọn lọc, biết quán chiếu và biết nuôi dưỡng tâm mình bằng điều lành, ta không chỉ bảo hộ chính mình, mà còn góp phần làm nhẹ bớt nghiệp lực chung của cộng đồng. Và như thế, tiếp xúc với cái ác trở thành cơ hội để thực tập từ bi và trí tuệ, thay vì trở thành cánh cửa dẫn ta vào khổ đau.