Hay là đối với người tu trong non núi có câu:

 

Nhìn chung theo phật tử, sự cúng kiếng ngũ phần hương, gồm hương, hoa, trà, quả. Cúng hoa, quả như sự quán sát của quý vị, cúng Phật thì nhẹ nhàng, sự hưởng thọ thanh thản hơn. Còn cúng ông bà thì do ông bà còn nhiều uế trược, có nhiều sự hưởng thọ ăn uống nên hoa quả mau chín mau hư...Tất cả những sự quan tâm trong việc cúng kiếng xưa nay chúng ta quen gọi là “lễ”, “dâng lễ” hay “lễ nghĩa”... Đó là tấm lòng tốt đáng trân trọng được biểu lộ ra ngoài để cho thấy sự cung kính bằng thước đo tấm lòng.

Còn một lễ nữa mà xưa nay mọi người ít quan tâm, tức là sự đối đãi nhau, sự cung kính lẫn nhau. Thước đo này không bằng hình thức hương, đăng, hoa, trà, quả mâm cao cổ đấy nữa mà bằng tấm lòng, sự tưởng niệm, tâm niệm...

Sư chia sẻ về tín ngưỡng, cúng kiếng lễ nghi, ý nghĩa của lễ, tại sao sự dâng cúng trên bàn, tuy không khác nhưng phần hoa, quả trên bàn có thay đổi khác như thế?

 

Đời sống giữa con người và con người cần phải có lễ. Từ bé lớn lên nếu mọi người không biết đối đãi nhẹ nhàng với nhau, không tín ngưỡng, không biết cúng kính ông bà thì người lớn, ông bà cha mẹ phải dạy dỗ làm nên nhân cách con người. Đó gọi là “lễ giáo”.

Lễ là lòng tôn kính bậc trên trước, cúi đầu trước người lớn hơn mình, dù chỉ một tuổi, lễ đem lại sự hiền hòa nhu nhuyến trước sự hung tợn của đối phương. Lễ là thước đo tấm lòng con người trong lẽ sống mênh mông giữa chợ đời. Người xưa đem lễ mà đối đãi nhau từng gang tấc, khiến cho đối phương “thù” thành “bạn”, tiểu nhân thành quân tử, người nhỏ thành người có chí lớn: “Tứ hải vi gia cửu châu lập nghiệp”. 

Lễ là thước đo tấm lòng con người, giữa người nhỏ với người lớn, người lớn với người nhỏ, người lớn với người lớn, giữa bà con hàng xóm láng giềng với nhau, giữa gia đình với xã hội. Lễ nghi đúng thủ tục thì hợp lòng người trong cuộc sống đương thời. Qua đó xã hội đánh giá đến sự hiểu biết của một cá nhân, phải đạo với trời đất, hợp đạo với đời. Con người có thể sống cao thượng, phẩm giá được tôn quý là do nơi biết giữ lễ; còn bị tội lỗi làm mất tư cách con người, thiên hạ chê bai khinh bỉ nhục nhã, thiếu lòng tự trọng là do nơi thất lễ. Nếu đánh giá một con người, một gia đình mà chỉ xét qua cách hành lễ nghi theo hình thức thôi không xét về nghĩa thì quả là thiếu sót. Bởi có nhiều người trong xã hội hàng ngày hành sự có thừa lễ nghi nhưng nghĩa thì lại thiếu.

 

Lễ là một trong năm phép Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín. “Nhân, nghĩa, lễ, trí, tín” được Khổng Tử đưa ra trong tư tưởng trung dung đều là có quan hệ mật thiết với cơ thể con người chúng ta. Nhân (nhân từ, nhân ái): thuộc Mộc, đối ứng với lá gan - Nghĩa (chính nghĩa): thuộc Kim, đối ứng với phổi - Lễ (lễ phép, lễ độ): thuộc Hỏa, đối ứng với tim và máu - Trí (trí tuệ, kiến thức): thuộc Thủy, đối ứng với thận - Tín (tin tưởng, xác thực): thuộc Thổ, đối ứng tỳ (lá lách) và vị (dạ dày).

Người xưa thủ lễ mà nên người, người có lễ giáo thì được trọng dụng, hưởng lộc triều định. Trong thế gian thì người người tôn trọng, thường đem người có lễ làm tiêu biểu. Người trên dùng người có lễ nghĩa chứ không dùng người thiếu lễ nghĩa. Lễ nghĩa đúng nghĩa có khi không có mâm cao cỗ đầy, đôi khi chỉ là tấm lòng, sự tín ngưỡng, sự ký gửi niềm tin vào một người mà người đó đáng tôn kính. Người xưa hay các bậc thánh hiền khi nói đến lễ không nghĩ đến hương, đăng, trà, hoa, quả mà chỉ nghĩ đến niềm tin, người đối diện có niềm tin hay không, việc mới thành.

 

Chữ lễ đối với người chính nhân cũng rất quan trọng; quân tử thủ lễ mà vượt qua cơn tam đồ bát nạn. Quân tử là hình mẫu con người lý tưởng theo nhân sinh quan của Nho giáo phù hợp với phương thức cai trị xã hội đức trị (nhân trị) của học thuyết này. Nguyên nghĩa của quân tử là "kẻ cai trị", do những nghĩa phát sinh sau này mà quân tử mới có nghĩa đối lập với "kẻ tiểu nhân". Người quân tử thường được coi là người hành động ngay thẳng, công khai theo lẽ phải và không khuất tất vụ lợi cá nhân. 

Người quân tử là người có đầy đủ các đức tính trong ngũ thường: Nhân, Lễ, Nghĩa, Trí, Tín, trong đó Nhân là quan trọng nhất. Người quân tử thủ lễ cũng là người nắm được mệnh trời và sống theo mệnh trời. Nắm được mệnh trờ là làm chủ được chính minh, làm chủ chính mình là làm chủ thiên hạ (Theo Wikipedia).

 

Lễ là một trong tám phép tu trong Địa Mẫu Chơn Kinh. Trong kinh Địa Mẫu có dạy về cách tu, trong đó có tám chữ cũng là tám bài học, tám bài học đó là: hiếu, để, trung, tín, lễ, nghĩa, liêm, sĩ. Người tu đủ tám pháp, biến thành tám của báu này thì được về cung Mẫu Mẹ làm con cháu của Mẫu. Mẫu trợ duyên cho trở về với Mẫu trên Kim Bàn, bằng không tu hành nghiêm túc thì bị Cù Tán Đởm làm hại, dẫn dắt vào địa ngục. 

Trong năm phép học đạo tu nhân của Khổng Tử thì lễ đứng hàng thứ ba. Trong tám phép tu của đạo Địa Mẫu, chữ lễ đứng hàng thứ năm. Như vậy, theo sách Trung Dung chữ lễ đứng vào hàng trung dung, trong sách dạy làm người. Như bậc chính nhân thì phải thủ lễ trong tâm trí của mình, người xưa không chú trọng đến mâm nhiều quả mà chú trọng đến trí tín, chuộng nhân nghĩa mà thủ lễ. Nếu không thủ lễ thì con người thiếu tư cách làm người, không có lòng tự trọng. Người không có lòng tự trọng bị đánh giá như là người thất học, thiếu tư cách, quê mùa.

 

Chữ lễ trong Phật giáo rất phong phú, đứng về góc độ xuất thế gian thì chỉ nói đến “tâm cung kính, giữa thầy và trò lễ nhau gặp nhau trong sự thanh tĩnh”, hiểu nhau mà thủ lễ:

Đức Phật tánh không rỗng lặng là bậc giác ngộ giải thoát, được mọi người tôn kính lễ bái (năng lễ), được chúng sinh trong mười phương, môn đệ dùng tâm thanh tịnh phát nguyện mà lễ bái (sở lễ) giữa năng và sở trống vắng, không có gì phải đòi hỏi lễ lộc, mâm quả cao sang, bàn chi đến chuyện chè xôi, chuối lâu chín hay chuối mau chín. Lễ theo Phật giáo như trên thì chẳng tốn hao tiền của, chẳng đòi hỏi sắm lễ vật hao tốn tiền của, làm động lòng người con Phật, hay khỏi phải bàn cãi cho hao tổn năng lượng, đừng nói chi đến hao tốn hương, đăng, trà, hoa, quả, vật chất tiền tài. 

Lễ trong Phật giáo đòi hỏi xây dựng một tượng đài đạo hạnh, lễ nghi khuôn thước là đủ, không đòi hỏi hành nhân phải sắm nhiều mâm nhiều quả. Đứng về gốc độ thế gian thì rất đa dạng nhiều lễ nghi, nghi lễ, cúng kính hương, hoa, trà, quả rườm rà, mâm quả to lớn, phong bì nhiều tiền, hao tốn tài sản thế gian.

Trong kinh Vị Tằng Hữu Thuyết Nhơn Duyên, có đoạn nói vể La Hầu La đi tu. Khi Phật về quê hương thăm vua cha là Tịnh Phạn lúc bấy giờ già yếu, Phật có ở lại quê hương mấy ngày, cho đến khi đi hành cước du tăng trì bình. Ngài dắt tay La Hầu La là đứa con duy nhất, khi Ngài còn ở thế gian đã sinh ra. La Hầu La lúc bấy giờ mới 7 tuổi, cũng ham thích đi theo Phật vì biết Phật là cha ruột của mình. Khi vào ở tịnh xá Kỳ Hoàn, Phật cho La Hầu La ở chung với chư vị sa môn cao niên. La Hầu La có dịp phá phách, chọc ghẹo các vị sa môn lớn tuổi. Có vị cũng vui, có vị cũng buồn, nhưng dứt khoát là ngài không sợ ai, vì biết chắc là không ai dám rấy la đụng chạm đến mình.

Một ngày nọ, Phật muốn cho La Hầu La phải tu tịnh phạm hạnh giữ lễ phép với các sa môn, Ngài bảo La Hầu La: “Con hãy lại đây, ta dạy cho con pháp tu giải thoát”. Phật bảo: 

- Con hãy lấy cho ta cái chậu mới và một ít nước sạch. 

Khi mang đến Phật bảo La Hầu La rửa chân Phật, Phật hỏi: 

- Nước trong chậu bây giờ dơ hay sạch? 

La Hầu La thưa: 

- Nước trong chậu dơ.

- Nếu dơ thì con đem đổ, nhưng bây giờ cái chậu dơ hay sạch?

- Thưa, chậu dơ.
 

- La Hầu La con à, cái chậu lúc đầu thì sạch, sau khi đựng nước rửa chân trở thành dơ, chậu dơ có sử dụng được không? 

- Không! 

- Như vậy thì đập nát nó đi. Tâm con cũng thế, nếu con không tu hành không lập hạnh, tâm con nhiều uế trược, ỷ lại, cống cao, ngã mạn, bất kính sa môn, đối xử không tốt với chư sa môn, thì thân con cũng như cái chậu dơ đó phải đập cho bể thôi. Con dù là con của ta, nhưng không lập hạnh tu hành cũng chẳng có ích lợi cho ai cả!

Từ đó La Hầu La giác ngộ, lo lập hạnh tu hành, không bất kính với các sa môn như trước nữa.

Câu chuyện trên cho chúng ta thấy, đức Phật cũng chú trọng đến lễ giáo giữa người với người, giữa người nhỏ với người lớn. Ngoài ra, Phật cũng chú trọng đến lễ nghi cúng kiếng như dạy A Nan thiết lập trai đàn chẩn tế hiến cho loài quỷ đói, có lập trai đàn thì có cúng. Phàm lễ cúng thì phải cung kính các bậc trên trước cho chu đáo gọn gàng, không bày biện rườm rà, làm tốn hao tiền của bá tánh.

 

Trên bàn khói hương nghi ngút, bạn thành tâm gieo năm vóc đảnh lễ bậc trên trước. Việc cúng lễ dâng ngũ phần hương, như bạn nói trên thì đây là một lễ cúng kính theo tiêu chí nhà Phật và lẽ dĩ nhiên ai cũng phải đem hết tâm trí mình thực hiện. Ngũ phần hương gồm năm loại hương thơm: hương Giới, hương Định, hương Tuệ, hương Giải thoát, hương Giải thoát tri kiến. 

Khi dâng hương cúng Phật, làn khói hương trầm quyện tỏa tượng trưng cho việc chúng ta nguyện đem năm loại hương kiến tạo bằng tâm linh. Năm loại hương xây dựng bằng pháp tu giới - định - tuệ, đó là năm thứ ngũ quả quý báu của ngũ phần pháp thân hương cúng dường. Dâng ngũ phần hương là dâng tấm lòng, bi nguyện, tâm nguyện của hành giả, sự tinh tấn chứng đạt về Giới, Định, Tuệ, Giải thoát và Giải thoát tri kiến nhằm bước lên quả vị của bậc Phật Thánh. 

Tâm đó là tâm thanh tịnh, tâm hương ngũ phần cúng dường khắp thập phương pháp giới. Ngũ phần pháp thân hương không còn cúng theo thế gian nào là hương, đăng, hoa, trà, quả, các loại trái cây nữa, mà là tấm lòng tốt của người con Phật đang quyện tỏa khắp mười phương như những áng mây lành tung bay khắp tận chân trời.

Ở một định hướng khác, Phật giáo Bửu Sơn Kỳ Hương, mọi người nghĩ dâng hương ngũ phần: một là hương, hai là đăng, ba là trà, bốn là hoa, năm là quả. Đó là hương ngũ phần theo ý nghĩa của thế gian. Phật Thánh thì dụng tâm, chứ không dụng nhiều mâm nhiều quả, cúng nhiều cúng ít cũng do chúng ta rộng lượng hay hẹp lượng. Người Phật giáo miền Tây, nhất là những tôn giáo nội sinh, có ảnh hưởng ít nhiều bên Phật giáo, nhân dân lao động năm đó trúng được mùa lúa thóc đầy bồ, thực phẩm hoa quả đầy kho thì họ sẽ tổ chức cúng kiếng, cúng đình, cúng thần nông linh đình hơn. Với ngũ phần hương họ có quan điểm khác với ngũ phần hương của người tu Phật, nhưng phù hợp với người Việt, như cúng đèn, cúng trà, cúng hoa.

Như bài cúng đèn thì có “điểm đăng chú”:

Hay là bài “cúng trà chú”:

Hay là bài “cúng hoa chú”:

Lễ của người lục tỉnh thật là êm đềm, sự cúc cung nhẹ nhàng trong sáng, tạo nên một con người trầm tĩnh, nhưng hùng tráng mang nhiều bi nguyện. Cái lễ làm cho con người miền Tây Việt Nam lan tỏa một chất liệu hương thơm ngào ngạt khắp không gian. Với những cành hoa thơm mùi đồng xanh cỏ dại, tạo nên một nếp sống hài hòa giữa những đồng lúa mênh mông ngút tận chân trời.

Người nông dân tay lắm chân bùn, nhưng chất phác thật thà tạo nên một đám mây khói hương trầm tỏa nguyện, hợp với tâm hồn rộng mở của người miền Tây hiếu khách đường xa, khiến cho ai đến rồi đi lúc nào cũng nhớ lại sự mềm mại thướt tha, hòa nhã như dòng nước thanh lương tắm mát khách lữ hành.

 

Tín ngưỡng của người Việt Nam là tín ngưỡng pha trộn, Phật giáo có, Kitô giáo có, Tin Lành, Hồi giáo, nhất là tín ngưỡng dân gian, cái gì cũng tin được. Ông bà nào cũng lạy, lạy tam thiên bát cú, lạy vô tội vạ, lạy trừ hao, lạy đền tội cho tiêu hao tội... Tuy nhiên cũng có những người tín tâm thủ lễ. Lễ của người Việt cũng lắm pha trộn nhưng có chừng mực. 

Sỡ dĩ người Việt, người đất phương Nam hay phát tâm cúng kiếng, làm gì cũng vái nguyện cúng kiếng, mất một món đồ vái ông Địa, kiếm cho được rồi cũng phải cúng nải chuối; thi đậu cũng vái ông Địa, phù hộ cho thi đậu thì cúng nải chuối; cha mẹ bệnh vái nguyện cho cha mẹ, hết bệnh cũng cúng nải chuối. Ở miền Nam đến ngày vọng (rằm, 15), ngày sóc (mùng 01) đi mua bông trái cúng Phật, cúng thần tài, cúng ông bà. Đến bàn Thiên chẳng thờ ai cả mà vẫn thắp nhang khấn vái, cúng trái cây ngũ quả, vái lạy tứ tung, chẳng biết lạy ai mà vẫn cúng cho hao tốn tiền của... Vậy mà vui.

Tôi còn nhờ những năm 1956, 1957, có bà chị Tư bị bệnh tim, thỉnh thoảng làm mệt. Mỗi lần mệt, cha mẹ chồng và ông chồng mới cưới vợ lại đến bàn Phật, bàn ông thiên vái lạy tứ tung, vái lạy liên miên cho chị Tư hết mệt. Trong khi đó, thầy hướng dẫn sắm trái cây ngũ quả đặt trên bàn hương án, vái lạy cúng ông bà phù hộ cho chị Tư mau hết bệnh. Bạn có biết không, mỗi lần chị Tư làm mệt thầy cúng gọi ông bà rồi sờ tay vào ngực ông chồng của chị, ông chồng thì đặt tay lên ngực chị. Làm như thế khoảng 15 đến 20 phút, chị mê man thiếp đi rồi tỉnh lại. 

Trong năm 1956, chị Tư hết bệnh. Tuy nhiên đến năm 1957, bệnh chị tái phát. Lần này cũng rước thầy cúng “làm bệnh” cho chị hết mệt. Nhưng bắt đầu vào năm này, bệnh không giảm nữa, gia đình chở chị đi bệnh viện lớn. Khám bệnh thì phát hiện chị bị bệnh tim, cũng chỉ nhẹ thôi và sau đó chị được các bác sĩ tận tình cứu chữa. Chị lành bệnh sống đến 85 tuổi, tu hành, ăn chay trường, có cháu nội, cháu ngoại, cháu cố...

Thân mẫu của Sư qua đời năm 1953, thân phụ vì nhớ thương mà lập bàn thờ lớn. Lúc nào cũng chưng nhiều loại trái cây; trái cây dâng Phật, trái cây cúng thân mẫu. Nhà vừa mới xây xong, chiến tranh, thân mẫu sinh em bé chín. Một tháng sau, thân mẫu qua đời. Gia đình thân phụ cảm thấy dồn dập quá nhiều việc, thêm vào đó nhà cửa lớn quá nên vắng vẻ. Thân phụ nghĩ đến việc mua nhiếu trái cây cúng Phật, cúng ông bà, cúng thân mẫu của Sư. Sự cúng kiếng sao mà rườm rà quá, nhưng tự nhiên thấy lòng mình ấm lại, màu sắc của hương, đăng, hoa, trà, quả làm tiêu tan sự buồn bã, quên mất sự mất mát tang thương, người thân vừa qua đời. 

Trên bàn Phật khói hương phảng phất hòa quyện vào không gian làm cho cửa nhà thêm ấm áp. Bàn thờ vong linh thân mẫu đèn dầu, đèn cầy sáng choang, hoa quả đẩy đĩa con rồng, làm cho sự đau thương mất mát hình bóng thân mẫu không còn. Nhà của Sư lúc bấy giờ “lưu giữ” những tấm lòng thành tín Phật Trời, cầu nguyện cho thân mẫu sớm siêu thoát về thế giới Cực lạc Tây phương thượng phẩm.

Ngũ phần hương có hai chất liệu đặc biệt; một là tấm lòng của người cúng, hai là màu sắc ấn tượng của hoa quả, hương đăng, sự thơm tho ngào ngạt của trà... Tất cả đều biểu lộ một niềm tin yêu của người có lòng thành tín dâng lễ cúng Phật trời, ông bà. Vì vậy khi cúng kiếng, chúng ta không nên phân biệt hương vị, kể cả màu sắc của ngũ phần hương; ngũ quả chưng dọn trên bàn còn sống hay chín, hoặc tại sao mau chín, tại sao lâu chín. Việc trái cây dâng cúng mau chín hay lâu chín không ảnh hưởng gì tới việc cúng kiếng tại gia.

Các bạn không nên quan tâm nhiều đến những gì cúng ta cúng trên bàn, có quan tâm chăng là trước khi cúng rửa bông trái cho sạch, dâng hoa cho tươi mới, khéo tay. Cúng trái cây mới, không nên cúng vật đã cúng rồi ở nơi khác, đem đến đây cúng lại. Phải một lòng thành tín mà cúng cho thanh tịnh, không nên có những suy nghĩ khác thường thế gian, không bày biện những thứ lạ trong cúng lễ. Sự cúng kiếng tinh khiết sẽ mang đến hiệu quả, thành tựu sở nguyện theo ý bạn đã đề ra từ đầu.