Bài học từ chim thợ dệt đối diện với vô thường

Trưa nay, có lẽ khi chúng ta còn đang sinh hoạt như thường lệ - đọc sách, làm việc, hoặc trò chuyện cùng gia đình - thì một cơn địa chấn bất ngờ đã xảy ra. Ở Hà Nội và một số khu vực khác, nhiều người cảm nhận được mặt đất khẽ rung, những bức tường dường như dao động trong giây lát. Dư chấn ấy tuy nhẹ nhàng, nhưng lại là một hồi chuông nhắc nhở.

Bởi vì cách đây không xa, ở Myanmar, một trận động đất mạnh 7,7 độ Richter đã giáng xuống. Tin tức dồn dập kéo đến: Những ngôi chùa sụp đổ, những mái nhà tan hoang, những sinh mạng mất đi trong chớp mắt. Đây được xem là một trong những trận động đất mạnh nhất tại châu Á trong nhiều thập kỷ qua.

Nhìn vào thảm họa ấy, ta không khỏi bàng hoàng. Tại sao lại là Myanmar - một đất nước Phật giáo đã từng chịu quá nhiều thử thách? Tại sao những ngôi chùa, nơi che chở cho biết bao người con Phật, lại cũng bị tàn phá trong chốc lát? Có người hoang mang trước thiên tai, có người đau xót trước mất mát, có người chất vấn lẽ vô thường của đời sống.

Nhưng nếu chúng ta biết lắng nghe, biết quan sát, thì ngay lúc này, cuộc sống đang thuyết pháp cho chúng ta về bản chất vô thường (anicca) của vạn vật. Vạn vật sinh rồi diệt, thành rồi hoại, không có gì là bền vững mãi mãi. Chúng ta có thể học gì từ đó? Chúng ta nên đối diện với vô thường như thế nào?

Nếu nhìn vào thiên nhiên, có một loài chim bé nhỏ nhưng lại ẩn chứa bài học lớn về nghị lực và sự thích nghi: chim thợ dệt (Weaver Bird). Một nghệ nhân xây tổ từ cành khô, và khi tổ bị gió bão cuốn mất, nó không than trách, không ngừng nghỉ - mà bắt đầu lại từ đầu, dệt một tổ mới, kiên trì như chưa từng có mất mát.

Bởi trong vô thường, hoặc là ta bị cuốn trôi, hoặc là ta đủ kiên cường để tái thiết từ đầu.

🔸 Chim thợ dệt không giống những loài chim khác chỉ nhặt vài cành cây xếp chồng lên nhau làm tổ. Nó là một người nghệ nhân bẩm sinh, tự tay dệt nên những chiếc tổ tinh xảo, có hình dạng như những chiếc túi treo lơ lửng trên cành. Những chiếc tổ này được dệt từ từng sợi cỏ, từng cành cây khô, từng sợi lông mịn mà nó tìm kiếm được. Nó không chỉ dệt tổ một cách ngẫu nhiên, mà theo một cấu trúc bền vững, bảo vệ được con non khỏi gió bão.

Nhưng dù tổ có chắc đến đâu, thì trước những cơn bão mạnh, trước thiên nhiên vô thường, tổ vẫn có thể rụng xuống bất cứ lúc nào. Và nếu một ngày tổ bị gió cuốn mất, chim thợ dệt không than trách, không bỏ cuộc. Nó chỉ đơn giản bắt đầu lại từ đầu, tiếp tục dệt một tổ mới với sự kiên nhẫn và bền bỉ.

Con người chúng ta cũng vậy. Một cơn động đất có thể quét sạch mọi công trình mà chúng ta đã mất bao năm xây dựng. Một biến cố có thể lấy đi tất cả những gì ta trân quý. Nhưng phản ứng của ta trước vô thường mới là điều quan trọng.

Trong Kinh Pháp Cú (Dhammapada, câu 153-154), Đức Phật khi giác ngộ đã thốt lên:

“Lâu nay, Ta lang thang tìm kiếm người thợ làm nhà. Nay Ta đã thấy ngươi, hỡi người thợ làm nhà! Ngươi không còn dựng nhà cho Ta nữa. Kèo cột ngươi đã gãy, rui mè ngươi đã sập. Tâm Ta đã đạt đến vô sinh, Ta đã diệt tận ái dục.”

Người thợ làm nhà chính là dục vọng, bám víu của chúng ta đối với thế gian này. Nhưng dù ta có bám víu đến đâu, tất cả rồi cũng hoại diệt.

Nhìn sâu để thấy

🔸 Khi nhìn thấy những hình ảnh chùa chiền Myanmar bị đổ sập, ta không thể không đau lòng. Nhưng liệu điều đó có khác gì với những gì xảy ra trong chính cuộc đời chúng ta?

Có những người đã từng rất giàu có, nhưng rồi mất hết tài sản trong chốc lát.

Có những người từng có một gia đình êm ấm, rồi một ngày mất đi người thân yêu nhất.

Có những người vừa mới có được thành công, nhưng rồi bệnh tật bất ngờ ập đến.

Cuộc đời chúng ta cũng như tổ chim thợ dệt - có thể mất đi bất cứ lúc nào. Nhưng nếu chúng ta đủ kiên cường, đủ tinh tấn, chúng ta có thể tái thiết lại từ đầu.

Trong Tăng Chi Bộ Kinh (Aṅguttara Nikāya 5.57), Đức Phật dạy:

“Người trí khi gặp nghịch cảnh không than khóc, không đau buồn. Họ hiểu rằng tất cả mọi pháp đều sinh rồi diệt. Nhưng kẻ si mê, khi gặp khổ đau, lại đắm chìm trong sầu muộn mà không biết chuyển hóa nó thành trí tuệ.”

Chúng ta không thể thay đổi vô thường, nhưng chúng ta có thể thay đổi cách mình đối diện với vô thường.

🔸 Hãy tự hỏi bản thân: Nếu ngày mai vô thường ập đến với mình, mình sẽ làm gì? Mình sẽ gục ngã, hay mình sẽ đứng lên và xây dựng lại?

Người có trí sẽ:

Bố thí (Dāna) - Giúp đỡ những ai đang gặp khó khăn, vì biết rằng tài sản thế gian không thể giữ mãi.

Giữ giới (Sīla) - Giữ tâm thanh tịnh, không để sân hận hay oán trách làm ô nhiễm tâm mình.

Hành thiền (Bhāvanā) - Quán chiếu vô thường, quán chiếu sự sinh - diệt của mọi pháp, để không còn bám víu vào những gì không thể giữ lâu dài.

Trong Kinh Trung Bộ (Majjhima Nikāya 131 - Bhaddekaratta Sutta), Đức Phật dạy:

“Hãy sống trọn vẹn trong hiện tại, đừng tiếc nuối quá khứ, đừng lo lắng tương lai. Chỉ có ai an trú trong hiện tại mới thật sự sống đời an lạc.”

🔸 Khi một trận động đất xảy ra, có những ngôi chùa bị sập, có những trung tâm thiền đổ nát, có những người mất đi tất cả chỉ trong chớp mắt. Đứng trước vô thường, chúng ta có thể hoang mang, bi quan, oán trách cuộc đời, hoặc chúng ta có thể như chim thợ dệt - lặng lẽ bắt đầu lại từ đầu, không oán than, không chùn bước.

Chim thợ dệt dệt tổ không chỉ để ở mà còn để bảo vệ đàn con. Và chúng ta cũng vậy, xây dựng lại không chỉ cho riêng mình, mà còn để giúp đỡ những người xung quanh.

Chúng ta, những người đang an toàn, có thể làm gì trong lúc này? Chúng ta có thể cầu nguyện cho Myanmar, nhưng không chỉ dừng lại ở lời cầu nguyện. Hãy mở lòng, hãy giúp đỡ bằng những gì có thể - dù là một khoản hỗ trợ nhỏ, một sự chia sẻ thông tin, hay đơn giản là gửi năng lượng thiện lành đến những người đang chịu nạn.

Vô thường đến bất ngờ, nhưng cách chúng ta phản ứng với nó chính là bài kiểm tra cho tâm mình. Hoặc là ta để mất mát quật ngã, hoặc là ta kiên cường đứng lên, như chim thợ dệt - dệt lại tổ, xây lại đời. Và nếu hôm nay ta có thể làm được một điều gì đó để giúp ai đó vượt qua vô thường, thì hãy làm ngay khi còn có thể.

Xin nguyện cầu bình an cho đất nước, con người và chư Tăng Ni Myanmar.