Không bệnh - lợi tối thượng, Niết-bàn - lạc tối thượng

Trong Kinh Pháp cú, hai bài kệ 198 và 204 ghi rằng:

198. Vui thay, chúng ta sống,

Không bệnh giữa ốm đau!

Giữa những người bệnh hoạn,

Ta sống, không ốm đau.

204. Không bệnh, lợi tối thượng,

Biết đủ, tiền tối thượng.

Thành tín đối với nhau,

Là bà con tối thượng,

Niết-bàn, lạc tối thượng.

Những lời dạy ngắn gọn mà hàm chứa cả một triết lý nhân sinh sâu sắc. Đức Phật đã chỉ rõ: con người thường chạy theo vô vàn giá trị bên ngoài, nhưng rốt cuộc hạnh phúc chân thật lại bắt đầu từ sức khỏe thân - tâm, từ sự biết đủ, từ niềm tin nơi nhau, và từ đích đến tối hậu là Niết-bàn.

Trước hết, bài kệ 198 nhấn mạnh đến giá trị của sức khỏe. “Không bệnh giữa ốm đau” là một niềm vui vô song. Bởi sống trong cõi đời này, hiếm ai không đối diện với bệnh tật. Thân thể vốn vô thường, sinh lão bệnh tử là quy luật. Nhưng ngay cả khi quanh mình có bệnh tật, người giữ được thân khỏe mạnh, tâm an lạc thì đã là hạnh phúc lớn. Điều ấy cũng có nghĩa, chăm sóc thân và tâm chính là nền tảng của hạnh phúc. Người biết ăn uống điều độ, giữ gìn lối sống lành mạnh, nuôi dưỡng tâm hồn trong sáng, ít lo lắng, ít sân hận thì chẳng khác nào đang tích lũy cho mình kho báu quý giá nhất.

Sang đến bài kệ 204, Đức Phật nói rõ: “Không bệnh, lợi tối thượng”. Lợi lộc trong đời có muôn hình vạn trạng: tiền bạc, địa vị, danh vọng. Nhưng tất cả những điều đó không thể thay thế được sức khỏe. Người có của cải lớn lao nhưng thân bệnh, tâm bệnh thì vẫn khổ. Người có sức khỏe là người có thể làm việc, học tập, phụng sự và tận hưởng. Chính vì vậy, “không bệnh” mới là lợi tối thượng.

Tiếp đến, “biết đủ, tiền tối thượng”. Bao nhiêu người sống cả đời chạy theo tiền bạc, cuối cùng lại khổ đau vì không bao giờ thấy đủ. Tham vọng là chiếc thùng không đáy, càng đổ vào càng trống rỗng. Người biết đủ, dù ít nhưng lòng an vui, vẫn giàu sang hơn kẻ có nhiều mà mãi bất an. Cái “biết đủ” ấy chính là trí tuệ, là khả năng nhận ra giới hạn thật sự của nhu cầu, để rồi không bị cơn khát vô tận dẫn dắt.

“Thành tín đối với nhau, là bà con tối thượng”. Giữa cuộc đời, con người không thể sống đơn độc. Quan hệ xã hội, tình thân, tình bằng hữu là chỗ dựa quan trọng. Nhưng mối quan hệ chỉ vững bền khi được xây dựng trên sự thành tín - tức là lòng tin và sự chân thật. Một gia đình hạnh phúc không chỉ vì cùng huyết thống, mà vì giữa các thành viên có lòng tin, sự thủy chung. Một cộng đồng gắn kết không chỉ nhờ pháp luật, mà còn nhờ niềm tin lẫn nhau. Khi có thành tín, ta thực sự có bà con; khi thiếu thành tín, ngay cả ruột thịt cũng xa lạ.

Và cuối cùng, Đức Phật chỉ ra đích đến: “Niết-bàn, lạc tối thượng”. Tất cả những hạnh phúc thế gian - sức khỏe, của cải, tình thân - đều quý báu nhưng vẫn thuộc về vô thường, có đó rồi mất đó. Chỉ Niết-bàn - trạng thái giải thoát khỏi sinh tử, dứt sạch khổ đau - mới là niềm vui tuyệt đối, trường cửu. Đây là lời nhắc nhở rằng hạnh phúc thế gian cần được trân trọng, nhưng không nên dừng lại ở đó.

Người con Phật, bên cạnh việc giữ gìn sức khỏe, sống biết đủ, vun bồi lòng tin, còn cần nuôi dưỡng chí hướng tu tập để đạt đến tự do tối thượng của Niết-bàn.

Trong bối cảnh hiện đại, hai bài kệ này lại càng có giá trị. Con người ngày nay có nhiều tiện nghi vật chất nhưng cũng đối diện với vô số bệnh tật: bệnh của thân do lối sống thiếu điều độ, bệnh của tâm do áp lực công việc, do ganh đua, do cô đơn. Vì thế, biết trân quý sức khỏe, giữ gìn đời sống cân bằng là điều cần thiết. Đồng thời, khi xã hội ngày càng chạy theo tiêu thụ và thành tích, thì bài học “biết đủ” lại càng đáng suy ngẫm. Bao vụ đổ vỡ gia đình, bao tệ nạn xã hội, bao cuộc khủng hoảng tinh thần đều bắt nguồn từ lòng tham không biết dừng.

Cũng vậy, trong một thế giới đầy cạnh tranh và nghi kỵ, sự thành tín giữa người với người chính là sợi dây kết nối bền chặt. Niềm tin lẫn nhau giúp ta vượt qua cô đơn, khủng hoảng; giúp cộng đồng đoàn kết và tiến bộ. Niềm tin ấy bắt đầu từ những việc nhỏ: giữ lời hứa, nói thật, hành xử công bằng.

Và trên hết, lời dạy về Niết-bàn nhắc ta rằng hạnh phúc thế gian chỉ là tạm bợ. Nếu không có tu tập, con người dễ bị cuốn trôi trong vòng xoáy được - mất, thành - bại, hơn - thua. Chỉ khi quay về thực tập chánh niệm, thiền định, nuôi dưỡng trí tuệ và từ bi, ta mới có thể chạm đến sự an lạc sâu xa, vượt ngoài mọi biến động.

Hai bài kệ ngắn gọn mà như chiếc gương soi: hãy biết quý sức khỏe, biết đủ trong cuộc sống, giữ lòng tin với nhau, và hướng đến Niết-bàn. Đó chính là bốn cột trụ của hạnh phúc, là con đường để sống an vui trong đời thường và cũng là hành trình đi tới giải thoát tối hậu.