Thứ, 03/11/2025, 15:41 PM

Lành thay nhiều bà con

Tấn Nghĩa

Câu chuyện tiền thân Rukkhadhamma (Jàtaka 327) kể lại về việc cần phải đoàn kết để vượt qua được các tai nạn lớn.

Câu chuyện này, khi ở tại Kỳ viên, bậc Đạo sư đã kể lại về một cuộc tranh chấp. Do cuộc tranh chấp này họ hàng của Ngài có thể gặp nạn diệt vong. Biết việc này, bậc Đạo sư đi ngang qua hư không, ngồi kiết già trên sông Rohini, chiếu sáng hào quang làm họ hàng Ngài hoảng sợ. Rồi từ hư không bước xuống, bậc Đạo sư ngồi trên bờ sông kể lại câu chuyện tranh chấp này. Bậc Đạo sư gọi các họ hàng lại mà nói rằng: ”Thưa đại vương, họ hàng cần phải đối xử với nhau hòa hợp và hoan hỷ. Khi các bà con hòa hợp đoàn kết, kẻ thù không tìm được cơ hội để phá hoại. Không chỉ riêng loài người mới cần phải đoàn kết mà các loài vật vô tri cũng cần phải hòa hợp, đoàn kết. Thuở trước, trong Hy- mã-lạp sơn, một cơn cuồng phong thổi qua rừng cây sala, nhưng vì các cây, lùm cây, bụi cây, dây leo... của khu rừng ấy cột chặt với nhau, nên cơn gió không làm ngã một cây nào, chỉ thổi lướt qua trên đầu cây thôi. Nhưng trong sân có một cây sala rất lớn, đứng một mình, đầy đủ cành cây, thân cây, nhưng không cột chặt với các cây khác, nên gió thổi bật gốc, ngã xuống đất. Vì lý do này, mọi người cần phải sống hòa hợp, hoan hỷ với nhau”.

Đoàn kết là yếu tố rất quan trọng trong việc duy trì sự tồn tại của một cộng đồng. Cộng đồng từ quy mô nhỏ như gia đình, quy mô lớn như một dân tộc hay liên minh các dân tộc đều có rất nhiều nhóm có lợi ích khác nhau. Trong nhiều trường hợp, các nhóm lợi ích đó tạo thành các giai cấp. Muốn cộng đồng đoàn kết được thì các nhóm lợi ích phải đặt lợi ích của cộng đồng ưu tiên hơn lợi ích của nhóm và phải đảm bảo nguyên tắc công bằng cho các nhóm. Nguyên tắc mà Đức Phật luôn nhấn mạnh là mỗi nhóm đều phải làm những điều “lợi mình, lợi người”. Để đoàn kết cần phải có sự chia sẻ giữa các nhóm. Sự chia sẻ quan trọng là chia sẻ về lợi ích vật chất, bao gồm trong việc giúp đỡ các nhóm đang gặp khó khăn, chia sẻ tài nguyên, bảo vệ môi trường sống... Sự chia sẻ quan trọng khác trong thời đại ngày nay là sự chia sẻ về thông tin, nhờ đó mà mọi người dễ đồng thuận với nhau hơn. Khi không có sự hòa hợp, đoàn kết thì cả cộng đồng bị yếu đi. Ở nước ta vào thời Hồ Quý Ly, sự không ủng hộ của dân đối với triều đại của ông đã dẫn đến tình trạng mất nước.

Câu chuyện tóm tóm tắt của Đức Phật có vẻ tương tự với câu chuyện về sự đoàn kết mà người Việt Nam đã biết. Câu chuyện này kể lại rằng khi một người cha muốn răn dạy các con không được chia rẽ đã dùng bó đũa. Khi để từng cây riêng lẻ, ai cũng dễ dàng bẻ gãy từng chiếc đũa. Tuy nhiên, khi bó lại thành một bó đũa thì không dễ dàng gì bẻ gãy.

Lành thay nhiều bà con 1 — Nam Mô A Di Đà Phật

Theo lời các Tỷ-kheo yêu cầu, bậc Đạo sư kể lại câu chuyện quá khứ. Thuở xưa, khi vua Bramadatta trị vì ở Ba-la-nại, đại vương Vessavana (Tỳ-sa-môn) thứ nhất mệnh chung. Trong sự thay đổi này, Vessavana kế vị gửi thông điệp cho các thần cây, lùm cây, bụi cây, dây leo... rằng: các ngươi hãy tự lựa chọn trú xứ mình ưa thích.

Các câu chuyện do Đức Phật kể lại thường được Ngài bổ sung đầy đủ và hướng đến việc làm lợi lạc cho thính giả. Câu chuyện được Đức Phật triển khai đã bắt đầu khác với chuyện bó đũa. Chuyện bó đũa chỉ đề cập đến trạng thái xảy ra ở một thời điểm: thời điểm đoàn kết. Nếu đoàn kết thì vững chắc như bó đũa, người ta không thể bẻ gãy được. Trong khi đó, Đức Phật, bậc thầy của hiểu biết về nhân duyên thường giảng giải sự việc theo một tiến trình nhân quả. Tiến trình đó là tiến trình điều chỉnh và phải bao gồm phần đầu: trạng thái chưa đoàn kết, phần giữa: cách tạo ra sự đoàn kết và phần cuối: hiệu quả của sự đoàn kết đó. Đối với Phật học, phần đầu phải được thực hiện một cách đúng đắn tốt đẹp (sơ thiện), phần giữa đúng đắn tốt đẹp (trung thiện), phần cuối đúng đắn tốt đẹp (hậu thiện).

Theo kinh điển Phật giáo, Vessavana là một vị vua cõi trời. Khi vị vua cai trị mất đi, trong một thời gian ngắn, mọi việc bị xáo trộn. Chuyện xảy ra tương tự trong mọi sự việc khác. Khi có một chuyện đột ngột gây nhiều xáo trộn, đó cũng chính là thời điểm có thể bắt đầu nhiều điều chỉnh cần thiết. Phật học gọi khoảng thời gian này là Bardo (khoảng trung gian), trong đó hệ thống mới, tình trạng mới, liên kết mới chưa thiết lập, hệ thống cũ, tình trạng cũ, liên kết cũ đã hết hiệu lực. Theo Phật học Tây tạng, các bardo là khoảng thời gian quan trọng vì mọi sự điều chỉnh đều xảy ra hiệu quả trong các bardo. Tình hình biến động, đó cũng là cơ hội để loại bỏ các quán tính xấu, các tình trạng xấu quen thuộc. Đó là cơ hội để bắt đầu một sự điều chỉnh đúng đắn tốt đẹp.

Lúc bấy giờ, Bồ-tát sanh làm một thần cây trong rừng cây sala. Bồ-tát nói với các bà con: khi các ngươi lựa chọn trú xứ, chớ lựa chọn các cây mọc một mình ở khoảng trống. Hãy lựa chọn trú xứ xung quanh nơi ta đã lựa chọn trong rừng sala này. Những thần cây hiền trí làm theo lời Bồ-tát. Những thần cây không có trí nói: sao chúng ta lại lựa chọn trú xứ ở trong rừng. Chúng ta hãy lựa chọn trú xứ ở chỗ có người tại cửa các làng, thị trấn, kinh đô vì rằng các thần cây tại những chỗ ấy nhận được cúng dường tối thượng, danh vọng tối thượng. Những thần cây ấy lựa chọn trú xứ tại con đường có người, tại các khoảng trống, những chỗ có cây lớn.

Khi tình trạng biến động xảy ra, các liên kết cũ lỏng lẻo, cần phải thiết lập các liên kết mới. Cần phải tạo ra mối đoàn kết mới để có thể tồn tại. Các mối đoàn kết cần phải trả lời câu hỏi đầu tiên: đoàn kết để làm gì? Câu chuyện bó đũa cho thấy đoàn kết tạo ra sức mạnh. Tuy nhiên, câu hỏi “đoàn kết để làm gì?” không được câu chuyện nhắc tới. Trong câu chuyện đang kể, có một số thần cây lấy mục đích là cái lợi trước mắt: “Chúng ta hãy lựa chọn trú xứ ở chỗ có người tại cửa các làng, thị trấn, kinh đô vì rằng các thần cây tại những chỗ ấy nhận được cúng dường tối thượng, danh vọng tối thượng”. Tuy nhiên, với định hướng lợi ích ngắn hạn như vậy, hậu quả sẽ không tốt. Với định hướng sai thì mọi người có thể đoàn kết để giải quyết được những khó khăn trước mắt, nhưng cách giải quyết đó sẽ là cái nhân để gây ra những điều xấu trong tương lai. Vì thế, định hướng của đoàn kết là phải mang lại lợi ích lâu dài.

Câu hỏi tiếp theo đặt ra là: “định hướng đoàn kết nào đem lại sự yên ổn sung sướng lâu dài?”. Trong câu chuyện bó đũa, câu hỏi này cũng không được đề cập đến. Theo nguyên lý nhân quả, sự đoàn kết muốn đem lại sự yên ổn sung sướng lâu dài cần phải theo nguyên tắc “lợi mình, lợi người” mà Đức Phật giảng dạy. Muốn “đoàn kết để làm điều lợi mình lợi người” cần phải có sự dẫn dắt, lãnh đạo của những người biết làm điều lợi mình lợi người. Những vị làm điều đó được gọi là các bậc “hiền trí”, các bậc “có trí” hay “thiện tri thức”. Vì thế, để đoàn kết, cần phải “có trí”. Có một định hướng đúng tốt như thế là đã thiết lập được phần đầu đúng tốt (sơ thiện) trong tiến trình xây dựng sự đoàn kết đúng đắn.

Câu hỏi thứ ba được đặt ra khi nói tới sự đoàn kết: “muốn đoàn kết để lợi mình , lợi người thì liên kết với ai?”. Theo Phật học, mọi chuyện trên đời này đều khởi lên từ các điểm tựa (duyên khởi), mọi sự đều có liên quan với nhau. Vì thế, chọn lựa các liên kết để làm điểm tựa là điều cực kỳ quan trọng. Nếu chọn lựa không đúng thì sẽ không được yên ổn lâu dài. Vì thế Bồ tát thần cây nói:” khi các ngươi lựa chọn trú xứ, chớ lựa chọn các cây mọc một mình ở khoảng trống”. Ngài là người “có trí”, biết đem lại điều lợi mình, lợi người cho cộng đồng. Và những thần cây hiền trí làm theo lời ngài. Họ tập trung gần Bồ tát.

Cũng vậy, để đoàn kết đúng đắn, cần phải xây dựng các liên kết tốt và hạn chế các liên kết xấu. Liên kết là tốt nếu kết bạn với người làm điều “lợi mình, lợi người”. Liên kết là xấu nếu kết bạn với người làm điều “hại mình, hại người”. Điều này cũng chưa được đề cập đến trong câu chuyện bó đũa. Trong câu chuyện đang kể, những thần cây “hiền trí” tập trung lại với nhau để có các liên kết tốt.

Một hôm, mưa to gió lớn khởi lên, những cây xưa nhất nhưng mọc đơn lẻ, mặc dù có rễ ăn sâu chắc chắn và đã kiên trì đứng vậy trong quá khứ, cũng đều bị gãy cành và thân, bị bật gốc rễ và ngã xuống. Trái lại, khi giông tố thổi qua rừng, các cây sala đứng nhóm chặt vào nhau, tuy giông tố có đánh mạnh chỗ này chỗ kia nhưng không thể làm đổ một cây nào.

Vì không có liên kết đúng, các cây đơn lẻ bị gió thổi bật gốc. Theo Phật học, không có gì bền vững mãi mãi. Tình trạng chắc chắn của các cây mọc đơn lẻ chỉ đúng trong điều kiện bình thường. Trong trường hợp mưa to gió lớn, các cây này không đủ sức chịu đựng. Cần phải dự phòng cho trường hợp xấu nhất. Cũng vậy, mọi biện pháp ngắn hạn nhưng không “lợi mình lợi người” đều đem lại các kết quả xấu. Vì thế, cần phải liên kết với điều đúng tốt và với người đúng tốt. Nếu như thế thì tiến trình đoàn kết sẽ mang lại phần cuối tốt đẹp (hậu thiện).

Các thần cây bị mất chỗ ở, tay bồng các con đi đến Hy- mã-lạp sơn và kể lại câu chuyện này cho các thần trong rừng sala. Những vị này báo cáo cho Bồ-tát biết sự việc. Ngài nói: “Chính vì chúng không vâng lời các bậc hiền trí, đi đến các trú xứ không đủ nhân duyên, nên gặp phải sự tình như vậy”. Ngài đọc bài kệ:

Lành thay nhiều bà con,

Như cây sanh từ rừng,

Gió thổi ngã những cây,

Đứng một mình riêng lẻ.

CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT

Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.

STK: 117 002 777 568

Ngân hàng Công thương Việt Nam

(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)

Hồi nghĩa là chuyển, hồi chuyển. Hướng nghĩa là hướng đến một mục tiêu cụ thể. Hồi hướng là vận tâm, tác ý chuyển công đức phước báo từ những việc lành mình đã làm, hướng về một mục tiêu cao quý như giác ngộ, Phật quả, hoặc vì mục đích an siêu cho mình và người, vì lợi ích hữu tình chúng sinh.