Những câu chuyện ít biết về Angkor Wat – di sản thế giới bị quên lãng

Du khách phương tây đầu tiên khám phá Angkor Wat là ai?

Một trong những người châu Âu đầu tiên đặt chân đến Campuchia năm 1583 là Antonio da Madalenna, một tu sĩ người Bồ Đào Nha.

Ông đặt chân tới Angkor Wat năm 1586, nói rằng "nó là một kiến trúc phi thường mà không giấy bút nào tả xiết, chủ yếu là vì nó không giống bất kỳ công trình nào khác trên thế giới.

Nó có những tòa tháp, lối trang trí và tất cả sự tinh xảo mà con người có thể tưởng tượng ra.

Năm 1589, ông đã chia sẻ những tư liệu về Campuchia và Angkor Wat tới nhà Sử học người Bồ Đào Nha Digo do Couto (1542-1616) trước khi chết trong một vụ đắm tàu ngoài khơi Natal.

Ông đã cố gắng hỗ trợ trong nỗ lực tái thiết của Thánh địa Phật giáo Angkor Wat, nhưng dự án đã không thành công.

Nguồn gốc bắt đầu từ nhà vua Suryavarman II (thụy hiệu Paramavishnuloka), một vị Vua của Đế quốc Khmer trị vì từ năm 1113 đến 1150. Ông là người đã kiến tạo Angkor Wat để thờ các vị thần của Ấn Độ giáo. Và qua việc thờ phụng này, vua Suryavarman II muốn bảo đảm sự bất tử của mình bằng việc đồng nhất bản thân với các vị thần Ấn Độ giáo. Dưới thời vua Suryavarman II, Angkor Wat không chỉ là một ngôi Đền, mà cũng là trung tâm kinh đô của Vương triều Khmer và giữ một vị trí chiến lược quan trọng. Thành tựu huy hoàng của ông trong kiến trúc, nhiều chiến dịch quân sự và việc phục hồi chính quyền vững mạnh đã khiến cho nhiều nhà lịch sử xếp Suryavarman II là một trong những vị vua vĩ đại nhất của đế quốc này.

Từ thờ các vị thần Ấn Độ tới thờ Bồ Tát Quán Thế Âm

Kiến trúc và những đối tượng được phụng thờ tại Angkor Wat đã có những thay đổi qua 6 thế kỷ dưới triều đại Khmer. Từ ban đầu là một ngôi Đền để thờ các vị Thần Ấn Độ giáo như Vishnu và Shiva, về sau Bồ tát Quán Thế Âm (Avalokitesvara), vị Bồ tát được thờ phụng phổ biến trong Phật giáo Đại thừa, đã được đưa vào thờ phụng ở đây, vào thời kỳ Ấn Độ giáo suy thoái ở Vương quốc Campuchia.

Được xây dựng bởi vua Suryavarman II vào thời kỳ cực thịnh của đế chế Khmer vào thế kỷ thứ 12, ngôi Đền là đại diện trần gian của Mt Meru – trung tâm của Vũ trụ, nơi ở các vị Thần của tín ngưỡng Hindu. Nó được bao quanh bởi một con hào (rộng như sông Hằng tại Haridwar!). Những khoảng sân rộng lớn, phòng trưng bày bậc thanh và những tòa Tháp được điêu khắc sắc xảo tuyệt mỹ.

Nhưng cuộc kháng chiến tại quần thể Đền thờ phải là bức phù điêu song sinh của Rāmāyaṇa - một sử thi cổ đại viết dưới dạng trường ca tiếng Sanskrit và là một phần quan trọng của bộ kinh Ấn Độ giáo.

Đây là bộ sử thi bằng tiếng Phạn nổi tiếng thứ hai của Ấn Độ cổ đại và Mahābhārata - một tác phẩm sử thi bằng Phạn ngữ vĩ đại nhất của Ấn Độ cổ đại dài hàng trăm mét, và được trang trí bởi hàng trăm vị thần đạo, Chiến thần Asura (A Tu la) và Apsara, một tiên nữ trên trời trong Ấn Độ giáo và thần thoại Phật giáo được chạm khắc rất tư thế rất đa dạng và trang phục biểu cảm. Do đó, trong khi kiến trúc của Angkor Wat mang đậm chất Khmer, cảm hứng của nó chủ yếu là Ấn Độ.

Tuy nhiên, ít ai biết rằng, Thánh địa Phật giáo Angkor Wat đầy cảm hứng lại có một mối liên kết với Nghệ thuật kiến trúc Ấn Độ cổ đại, ngoài những truyền thuyết xưa trên các bức tường của nó: Cơ quan Khảo sát Ấn Độ cổ đại (ASI) đã đóng một vai trò quan trọng trong việc khôi phục và bảo tồn Thánh địa Phật giáo Angkor War, Di sản Thế giới!

Những đền đài bị quên lãng trong rừng thẳm

Năm 1986, trong những thập kỷ qua, Thánh địa Phật giáo Angkor Wat vẫn chìm trong bí ẩn và khói súng khi cuộc nội chiến ở Vương quốc Phật giáo Campuchia kéo dài thời gian. Ngoài những vết sẹo chiến trận do quân du kích Khmer Đỏ để lại, những năm tháng ngày dài bị lãng quên, và sự tàn phá của thiên nhiên đã bắt đầu xuất hiện trên tòa lâu đài cổ đại.

Trên thực tế, khu rừng nguyên sinh xanh tươi xung quanh Thánh địa Phật giáo Angkor Wat đã bắt đầu nuốt chửng toàn bộ kiến trúc thượng tầng, với các chạm khắc tinh xảo tuyệt mỹ phát triển các vết nứt và các cột trang trí công phu bắt đầu chìm sụp xuống.

Chính mối nguy hiểm sắp xảy ra đối với Thánh địa Phật giáo Angkor Wat, Di sản Thế giới nổi tiếng này đã thúc đẩy Chính phủ mới của Vương quốc Campuchia (được thành lập với sự hỗ trợ của Việt Nam sau khi đánh bại chế độ diệt chủng Pol Pot Khmer Đỏ vào năm 1979) cuối cùng phải hành động để cứu nó.

Nhưng chính trị thời Chiến tranh lạnh đã khiến Chính phủ mới của Vương quốc Campuchia bị hầu hết cộng đồng quốc tế từ chối, khiến họ không có bạn bè hoặc tiền của để giúp khôi phục tượng đài huyền thoại của mình trở lại uy nghi như thuở ban đầu.

Vào thời điểm đó, Ấn Độ đã chấp nhận yêu cầu của quốc gia Đông Nam Á này để khôi phục lại Thánh địa Phật giáo Angkor Wat và ký một thỏa thuận 6 năm liên quan.

Sau đó, nó đã chỉ định các quỹ và một nhóm Cơ quan Khảo sát Ấn Độ cổ đại (ASI) cho dự án lịch sử.

Tiến sĩ B Narasimhaiah, người đã viết cuốn sách tài liệu về lịch sử đóng góp của Ấn Độ “Angkor Wat: Đóng góp của Ấn Độ trong bảo tồn” (Angkor Vat: India’s Contribution in Conservation) được xuất bản bởi ASI, 1994, đứng đầu nhóm trong phần lớn thời gian.

Khi đội Cơ quan Khảo sát Ấn Độ cổ  đại (ASI) đến Vương quốc Campuchia, họ biết rằng họ phải đối mặt với nhiệm vụ đầy thách thức. Quần thể Thánh địa Phật giáo Angkor Wat nằm trong đống đổ nát, có dấu hiệu suy tàn khắp nơi. Những chiếc xúc tu của vùng đất hoang vu đã xé toạc các khoảng sân, rêu phong bám sâu lâu ngày đã biến những bức tường thành màu đen và một chiếc chăn lục bình dày màu xanh lá cây trải thảm.

Lan can của rừng rậm cũng đang trên bờ vực đổ nát, các phòng trưng bày phù điêu có những vết nứt khổng lồ và sự chạm khắc của các thiên thể đã phát triển những lỗ chân lông xấu xí. Hơn nữa, hàng nghìn con dơi đã xâm chiếm các ngôi già lam cổ tự, chất bài tiết cay nồng của chúng trộn với nước mưa thấm mòn đá sa thạch và thấm sâu cào kiến trúc thượng tầng.

Chiến dịch cứu chữa các di sản thế giới đổ nát hoang phế

Những năm tháng ngày dài của nội chiến hỗn loạn cũng đã phải trả giá rất đắt. Một số chạm khắc tốt nhất của Thánh địa Phật giáo Angkor Wat đã bị đốt cháy bởi các vụ hỏa hoạn do bom Napalm gây ra, bị bắn đạn hoặc nổ tung bởi bom đạn. Trên thực tế, gần 50 pho tượng Phật (khu phức hợp từng là một ngôi già lam cộ tự Phật giáo trong thế kỷ 15) đã bị chế độ diệt chủng Pol Pot Khmer Đỏ - Quái thai tàn nhẫn chặt đứt đầu các pho tượng Phật này.

Hơn nữa, trong khi du kích đã bị phân tán, họ đã không bị vô hiệu hóa hoàn toàn và khu rừng nguyên sinh xanh tươi quanh Thánh địa Phật giáo Angkor Wat vẫn bị khai thác nặng nề. Tìm nguồn cung ứng và tổ chức các vật tư cần thiết cũng là một nhiệm vụ khó khăn. Như vậy, sinh tồn hàng ngày là một thách thức đối với đội ASI cũng như chính công việc phục hồi.

Tuy nhiên, các nhà khảo cổ học Ấn Độ vẫn kiên trì với sự giúp đỡ của công nhân Campuchia, và với sự có mặt của một người hộ tống an ninh vũ trang. Sử dụng các kỹ thuật bảo tồn và vật liệu có sẳn tại thời điểm đó, họ bắt đầu nhiệm vụ thi công tu sửa đã được bắt đầu bởi các nhà Bảo tồn Pháp (những người đã chạy trốn vào năm 1972 để lại công việc của họ còn dang dỡ).

Chi 3 triệu Rupee trong thời gian 7 năm, nhóm Cơ quan Khảo sát Ấn Độ cổ  đại (ASI) đã hoàn thành nhiệm vụ vào năm 1993. Đối với những người dân Campuchia mệt mỏi ttrong chiến tranh, sự phục hồi này đã khiến Ấn Độ vô cùng quý mến họ. Như Cheng Phon, Bộ trưởng Bộ Văn hóa Campuchia lúc đó  đã nói rõ vào năm 1988:

Sau khi khôi phục lại Thánh địa Phật giáo Angkor Wat, trên thực tế đội Cơ quan Khảo sát Ấn Độ cổ  đại (ASI) đang chữa lành tâm hồn của chúng ta.

Tuy nhiên, ngay sau đó, một số nhà Bảo tồn châu Âu (đặc biệt là người Pháp sở hữu kỳ lạ) bắt đầu cáo buộc Cơ quan Khảo sát Ấn Độ cổ  đại (ASI) sử dụng các phương pháp không phù hợp trong việc khôi phục, biến những gì đáng lẽ phải là một khoảnh khắc chiến thắng thành một trận chiến dữ dội để bảo vệ công việc của mình tại Diễn đàn Văn hóa Quốc tế.

Tin tốt là hầu hết người dân Campuchia vẫn không bị cản trở bởi các lập luận của người Pháp, giữ lại những ký ức tích cực về sự hiện diện của ASI ở đất nước họ trong những ngày đầy gian khó. Khi được hỏi về quan điểm của họ, thậm chí một số người còn chỉ ra cách một bên của kè bậc thang của Thánh địa Phật giáo Angkor Wat (được tu sửa bởi ASI) vẫn còn nguyên vẹn, trong khi bên kia (do người Pháp sửa chữa) đã sụp đổ!

Thật thú vị, tác động văn hóa của Ấn Độ cổ đại ở Vương quốc Phật giáo Campuchia không chỉ giới hạn ở Thánh địa Phật giáo Angkor Wat: nó cũng có thể được nhìn thấy dưới vô số hình thức trong văn khắc, biểu tượng và văn học. Trên thực tế, một dòng chữ 500 năm tuổi ở Vương quốc Phật giáo Campuchia cho thấy cách tính toán thiên văn tương tự được thực hiện tại Ấn Độ cũng được thực hiện ở Đế chế Khmer!

Vân Tuyền (Nguồn: Vinayak Hegde/The Better India)