450
Thất giác chi - 7 liệu pháp điều trị tâm lý của Đức Phật
Tịnh và động vốn tùy dụng tự nhiên, nhưng người tâm quá động lại thường thích tịnh nên tâm họ rơi vào cực này rồi lại qua cực khác, như một quả lắc.
Khi động thì tâm trạo cử phóng túng, khi tĩnh thì tâm thụ động tiêu cực. Nên Phật dạy định nhiều thì trầm trệ, tinh tấn nhiều lại dao động, là vậy.
Một tâm bất an thường ở một trong hai tình trạng thụ động hoặc dao động.
- Thụ động - thì lười chán, buông xuôi, giãi đãi, hôn trầm...
- Dao động - thì nôn nóng, căng thẳng, phóng tâm, tán loạn ...
Hai tình trạng thái quá đó đã tạo ra đối cực làm mất sự quân bình của tâm. Tâm mất thăng bằng không thể trực nhận được bản chất thật của chính mình và cuộc sống.
Thất Giác Chi là 7 yếu tố giúp quân bình lại hai đối cực, để tâm đủ định tĩnh, sáng suốt mới có thể sống tùy duyên thuận pháp.
Trong bảy yếu tố Thất Giác Chi thì:
1. Chánh niệm: là yếu tố ưu tiên và cơ bản nhất, vì trước hết phải trở về trọn vẹn với thực tại, không xa lìa thực tại thân tâm ngay tại đây và bây giờ, không bị đắm chìm trong hiện tại, quá khứ, vị lai, thì mới điều chỉnh lại được sự quân bình của tâm.
Sau khi trở về với thực tại rồi, nếu thực tại là trạng thái tâm đang THỤ ĐỘNG trì trệ hôn trầm thì cần sử dụng 3 yếu tố:
2. Trạch pháp (dhammavicaya): tức thấy biết rõ ràng thực tại. Nhờ sự quan sát kỹ lưỡng mà tâm tỉnh táo thoát khỏi trạng thái si mê hôn trầm thụy miên. Thấy biết rõ ràng trung thực mọi biến chuyển vận hành nơi thân, thọ, tâm, pháp hầu có thể chứng kiến đâu là khổ, đâu là nhân của khổ, đâu là diệt khổ và đâu là con đường diệt khổ.
3. Tinh tấn (viriya): tức kích hoạt sự hăng hái phấn chấn. Nhờ sự phấn chấn mà tâm linh hoạt thoát khỏi tình trạng buông xuôi, trầm cảm. Tâm không thối chuyển, không buông lung phóng dật, đoạn trừ các bất thiện pháp và phát triển thiện pháp.
4. Hỷ (pīti): tức tâm hân hoan phấn khởi trong thiện pháp. Nhờ sự hứng thú mà tâm thoát khỏi tình trạng lười chán, giãi đãi, dễ dàng vượt qua mọi đối ngại tưởng của sân hận, bất mãn.
Nếu thực tại là tình trạng tâm đang dao động nôn nóng căng thẳng thì cần sử dụng 3 yếu tố:
5. Thư thái (passaddhi): tức để cho tâm khinh an, lắng dịu. Nhờ sự trầm lắng mà tâm thoát khỏi sự nôn nóng, căng thẳng, không còn bị bất an do trạo cử, dao động hoặc ân hận, ray rứt chi phối.
6. Định (samādhi): tức để tâm được ổn định, nhất tâm. Nhờ nhất tâm mà thoát khỏi sự phóng dật, vọng động và tán loạn. Nhờ tâm ổn định chuyên nhất mà trở nên trong sáng, làm nền tảng cho trí tuệ chiếu soi. Các ác bất thiện pháp, nhất là ái dục sẽ được chế ngự.
7. Xả (upekkhā): tức buông xuống, xả ly, để tâm được nghỉ ngơi vô sự. Nhờ vô sự mà tâm thoát khỏi sự dính mắc, ràng buộc. Tâm sẽ trở lại quân bình, không thiên lệch, không bị vui buồn, mừng giận chi phối, không dính mắc hay chấp thủ điều gì, không bị ảnh hưởng bởi ngoại cảnh (sắc, thanh, hương, vị, xúc) cũng như nội pháp (tư tưởng, tình cảm...)
Khi thực hành cần có chánh niệm tỉnh giác đối với thực tại thân tâm thì mới tùy nghi sử dụng được 7 pháp Thất Giác Chi này một cách tự nhiên thuần thục.
Khi bảy yếu tố Thất Giác Chi nói trên được sử dụng đúng mức và nhuần nhuyễn nên phát huy đầy đủ tác dụng, thì những lậu hoặc, dơ uế, phiền não trong tâm sẽ tự biến mất để nhường chỗ cho tâm giải thoát và tuệ giải thoát, đó là mục đích chính của việc tu học Đạo Phật (bhāvanā).
Bảy pháp đoạn trừ lậu hoặc Thất Giác Chi (từ tri kiến đến tu tập) nêu trong kinh Sabbāsava đã được nhiều nhà phân tâm học hoan nghênh như những tâm lý liệu pháp thực dụng và hữu hiệu.
Tiến sĩ Robert Thouless, giáo sư Đại học trường Cambridge đã có nhận xét như sau:
"Trong kinh Sabbāsava Đức Phật giảng giải y như một Bác Sĩ ngành tâm lý liệu pháp hiện đại... (những giải pháp của Ngài) là một hệ thống tâm lý liệu pháp vượt bậc nhờ nguyên lý nhân quả". Giáo sư nói tiếp:"Khoa tâm lý liệu pháp hiện đại chỉ nhằm đem lại trạng thái yên tĩnh hòa hợp cho bệnh nhân trong đời sống hiện tại. Đức Phật cũng xem đó là một khía cạnh của vấn đề, nhưng vì đời sống hiện tại chỉ là một trong chuỗi sinh tử luân hồi... nên Ngài không những đã tìm cách giúp cho môn đệ thoát khỏi các tâm bệnh trong đời sống này mà còn trong cả kiếp sống vị lai".
Thật vậy, mục đích của Đạo Phật không chỉ nhằm xoa dịu những phiền não khổ đau của con người bằng những phương pháp trị liệu tạm thời có hiệu năng trong một thời gian nhất định nào đó, mà giúp con người giải thoát hoàn toàn ra khỏi mọi ràng buộc của phiền não khổ đau trong luân hồi sinh tử...
Nguồn: trích từ "Con đường hạnh phúc" và mục hỏi & đáp trungtamhotong.org
CÙNG NHAU XIỂN DƯƠNG ĐẠO PHẬT
Tuân theo truyền thống Phật giáo, chúng tôi cung cấp tài liệu giáo dục Phật giáo phi lợi nhuận. Khả năng duy trì và mở rộng dự án của chúng tôi hoàn toàn phụ thuộc vào sự hỗ trợ của bạn. Nếu thấy tài liệu của chúng tôi hữu ích, hãy cân nhắc quyên góp một lần hoặc hàng tháng.
STK: 117 002 777 568
Ngân hàng Công thương Việt Nam
(Nội dung: Họ tên + tài thí Xiển dương Đạo Pháp)
TIN LIÊN QUAN
Dành cho bạn
Sơ lược về Phật giáo Theravāda
Phật giáo thường thức
19:15 23/12/2025
Phật giáo Theravāda, còn được gọi là "Phật giáo Nguyên thủy" hay "Phật giáo Thượng tọa bộ" (nghĩa đen là "Giáo lý của các trưởng lão"), là một nhánh chính của Phật giáo. Đây là trường phái Phật giáo lâu đời nhất còn tồn tại và được bảo tồn một cách nguyên vẹn nhất những giáo lý ban đầu của Đức Phật Thích Ca Mâu Ni.
Thế nào là tưởng tri, thức tri, tuệ tri, liễu tri, thắng tri?
Phật giáo thường thức
17:30 23/12/2025
Hỏi: Con đọc và thấy về khái niệm tuệ tri và cũng từng nghe và biết về khái niệm tưởng tri, thức tri, tuệ tri, liễu tri, thắng tri. Con chưa hiểu rõ về những khái niệm này, liên hệ những loại tri này trong thực tế của sự thực hành được mô tả ra sao ạ?
Giả trang thiền tướng
Phật giáo thường thức
16:47 23/12/2025
“Giả trang thiền tướng” là một cảnh báo nặng nề đối với đời sống tu tập và cả niềm tin xã hội. Nó không nói đến việc khoác áo tu sai quy định, mà nói đến một hiện tượng tinh vi hơn: lấy dáng vẻ thiền định, ngôn ngữ đạo lý, phong thái điềm tĩnh để che phủ một nội tâm chưa được chuyển hóa, thậm chí lệch hướng.
Làm sao để niệm Phật được tương ứng?
Phật giáo thường thức
15:48 23/12/2025
Giáo lý phải thông đạt thì niệm Phật mới được tương ứng. Cổ nhân thường nói: “Nhất niệm tương ứng nhất niệm Phật, niệm niệm tương ứng niệm niệm Phật”. Vậy thì anh phải làm đến tương ứng, cái giáo lý này không thể không biết. Không biết giáo lý rất khó tương ứng, người không hiểu giáo lý cũng có tương ứng rất là ít. Rất là ít, đó là người gì? Thường ngôn nói rất hay: “Người thật thà”. Chân chánh thật thà có thể không cần hiểu giáo lý.
Xem thêm
