“Thương và ghét" đối với người tu

Muốn công phu tu hành không bị ngăn trệ, chúng ta cần phải nắm vững hai vấn đề này, để tránh được những trở ngại hoặc bức xúc do chúng sinh ra.

Với thế gian, đây là vấn đề thông thường trong cuộc sống. Nhưng với người tu, nó lại là thứ vọng tưởng làm mất thì giờ của chúng ta nhiều nhất.

Ai có công phu, ai đã từng chịu lắng lòng ngồi lại, sẽ thấy rõ điều này. Nói tu mà chúng ta không đủ lực để khắc phục hai thứ bệnh này thì tu cả đời cũng chẳng tới đâu.

Trong đời sống thường nhật, những thứ tình cảm như thương, ghét, giận hờn…không lúc nào chịu buông tha mình.

Ngay cả trong giấc ngủ có khi mình cũng thương, cũng ghét, nên rồi cũng cười cũng khóc.

Thức giấc bỗng thấy nước mắt còn chảy quanh. Đó là những vọng tưởng mà trong sinh hoạt hằng ngày chúng ta đã huân tập.

Cho nên lúc ngồi lại tu, những hình ảnh ấy lại hiện lên khiến cho mình xốn xan, bức rức, khó chịu. Những thứ thuận chiều như thân thương, hợp lòng, thích ý hoặc nghịch chiều như sân giận, bực bội… cứ hiện lên làm mình bất an bất ổn, thì làm sao mà tu được.

Nên rồi đôi khi chúng ta bỏ mặc công phu trôi dạt theo thời gian, đi ngược lại với lời Phật dạy.

Bởi tu theo Phật lẽ ra càng ngày ta càng an ổn, càng có sức tỉnh giác cao, để đi đến giải thoát an vui trong tương lai.

Chứ tu theo Phật mà càng ngày mình đâm ra quạo quọ bực bội, thấy thứ gì cũng bất mãn thì phải tự xét lại, vì việc tu của mình đã không đúng rồi đó.

Việc tu hành nếu ngay từ đầu chúng ta bị lệch, thì càng tu lâu chừng nào, càng vấp nhiều sai lầm chừng nấy.

Bình thản trước chuyện thương ghét bình thường là điều phi thường

Vậy bước đầu trong việc tu hành là gì?

Chính là tâm niệm yêu thương và không yêu thương, chúng ta cần phải nắm vững hai điều này để chỉnh ngay từ đầu.

Trong việc hành thiền, hai tâm niệm thương và ghét này chúng ta phải kiểm soát thật kỹ mới được.

Vì một khi còn sống, còn sinh hoạt, còn giao tiếp thì không thể không có những tâm niệm ấy.

Có nhưng ta vẫn làm chủ được nếu luôn tỉnh giác. Đó là một chuyển hướng trọng yếu mà người con Phật phải thực hiện cho bằng được đối với hai thứ bệnh thương và ghét.

Những người bình thường ngoài đời, không biết Phật pháp, cũng không có duyên với đạo thì sống sao cũng được.

Nhưng đã là người biết đạo, một lòng hướng về Tam bảo, từng bước sắp đặt việc tu hành cho mình, thì nhất định chúng ta phải có quyết tâm, có phương hướng cụ thể.

Từ đó mới có được năng lực, sức mạnh về tinh thần để làm chủ những vọng động của mình.

Như chúng ta đã biết sanh, già, bệnh, chết luôn đuổi theo con người như hình với bóng.

Nếu ta không nỗ lực khắc phục những tâm niệm thương ghét thì e rằng vô thường đến mình sẽ không đối đầu nổi.

Thế là nó lại dẫn ta thọ sanh trong vòng oan thân tương báo, chịu hết khổ này đến khổ khác.

Vì vậy dù đang làm gì, ở đâu mình cũng phải kiểm soát và làm chủ những dấy niệm thương ghét khởi lên.

Là người tu Phật, một khi đã nói thì phải làm, và đã làm thì phải làm cho đến nơi đến chốn.

Tôi kể một câu chuyện về thương và ghét như thế này.

Có một vị vua rất thương dân, tất cả việc làm của ông chủ yếu đều muốn đem lại ấm no hạnh phúc cho mọi người. Dân chúng rất ca tụng công đức của ông.

Một hôm nhà vua chợt nghĩ thế này: "Những việc thông thường ta đã giải quyết xong, bây giờ có phương cách nào giúp ta tu được, mà không làm ảnh hưởng đến sự an vui phồn thịnh của đất nước ?"

Sau đó không lâu, tin nhà vua tìm một lời dạy cao quí được loan ra khắp nơi.

Cảm tấm lòng thành của nhà vua, một vị thiện thần giả hiện tướng quỷ dữ đến trước cổng thành nói: “Ta có một lời giáo huấn cao quí, sẽ đáp ứng được lòng mong mỏi của quốc vương”.

Vua nghe tin hoan hỉ đón quỷ về.

Nhưng để đổi lấy lời vàng ngọc thì phải có máu tươi và thịt sống.

Nghe vậy Thái tử nguyện xả thân đầu tiên, rồi đến Hoàng hậu… Cuối cùng, nhà vua bình tỉnh lên tiếng: “Ta sẽ thí thân cho Ngài, nhưng với điều kiện Ngài phải nói cho ta nghe lời vàng ngọc ấy trước. Ta nguyện sẽ giữ đúng lời hứa”.

Thế là quỷ dữ kia nói lời giáo huấn:

"Từ ái sinh lo, từ ái sinh sợ.

Dứt ái hết lo, dứt ái hết sợ. "

Nghe xong nhà vua vô cùng hoan hỉ và sẵn sàng hiến thân như đã hứa.

Ngay khi ấy quỷ dữ liền hiện nguyên hình một vị thiện thần hộ pháp, đồng thời Thái tử và Hoàng hậu cũng được trở lại nguyên hình như xưa.

Đây quả là một đạo lý sâu xa mà chúng ta có thể áp dụng được.

Chúng ta cứ nghiệm thử xem có phải từ ái sinh lo không ?

Rõ ràng từ sự yêu thương mà con người lo lắng muộn phiền.

Thương người nào, thích cái gì thì muốn người ấy, cái đó là của mình.

Nếu được rồi thì ta lo lắng giữ gìn, sợ nó mất đi.

Khi sự lo lắng này bị va chạm bởi một nhân vật nào khác thì mình nổi điên lên.

Còn nếu thích mà không được thì âu sầu thơ thẩn, đứng đi như xác không hồn, thấy thật thảm.

Không có người thương thì muốn có người thương. Có người thương thì sợ người thương bỏ mình. Lúc nào ta cũng lo lắng không yên.

Như bây giờ, chúng ta có cha mẹ thì sợ cha mẹ mất, có thầy thì sợ thầy đi theo Phật, có bạn tốt thì sợ bạn mất, mình sẽ cô độc v.v…

Nghĩa là, còn có niệm thương dấy khởi bộc phát, thì chúng ta còn lo còn sợ.

Càng lo sợ nhiều chừng nào thì càng nhát gan chừng nấy.

Ngồi ở nhà một mình cũng sợ, nghe gió thổi một chút cũng sợ… Thứ gì cũng sợ thì làm sao ngồi thiền được định ?

Không thiền định được thì công phu sẽ ra sao? Thế nên một khi trong lòng chúng ta đã có niệm tưởng thương yêu thì phải khắc phục ngay.

Nếu không như thế, chúng sẽ lớn mạnh rất nhanh và ta hoàn toàn bất lực khi chúng đã chế ngự được mình.

Đã vậy thì lo sợ khổ não nối tiếp theo nhau là điều không thể tránh khỏi.

Ta bình tĩnh nghiệm cho cùng những thứ thân thương, yêu thích ấy có còn hoài với mình không, hay nó cũng bị thời gian làm tiêu mất.

Phật dạy những gì có hình thì có hoại.

Thân thương nhiều chừng nào thì khi mất ta khổ đau nhiều chừng nấy.

Phàm tất cả pháp hữu vi có tụ thì có tan.

Như đám lục bình trôi trên sông, có duyên chúng hợp lại, thiếu duyên chúng tan ra, bồng bềnh tứ xứ.

Con người và sự vật cũng vậy, đủ duyên thì họp mặt, hết duyên thì chia lìa.

Thương nhiều để làm gì?

Trong kinh Địa Tạng đã nói, thân thiết như cha với con còn chẳng thay khổ được cho nhau, huống là người ngoài. Ai rồi cũng theo nghiệp của mình mà đi.

Người tu phải thấy điều này, cố gắng buông bỏ thương ghét, tập trung vào công phu, đạt cho được sự định tỉnh.

Vì có định tỉnh mới có trí tuệ. Có trí tuệ mới sáng suốt chọn con đường tốt khi ra đi.

Trời hôm nay mát mát một chút là ta dấy niệm thích, nóng nóng một chút là dấy niệm không ưa.

Nếu ngay những chỗ này chúng ta không công phu, không buông bỏ thì biết đến chừng nào mới hết những tâm trạng đó.

Quan trọng là, ưa thích hay không ưa thích, ngay đây chúng ta đủ sức tỉnh và làm chủ.

Vậy là tu!

Vì vậy bất cứ ai trong cuộc sống này cũng tu được, miễn là có quyết tâm và có gan. Nhát gan thì chịu!

Có gan nghĩa là những gì đáng bỏ thì phải bỏ, dứt khoát bỏ. Chúng ta nên như hộc tủ của thầy thuốc bắc, để loại thuốc gì thì chỉ một loại đó thôi.

Cần thì kéo ra lấy, không cần thì đóng lại, như vậy bảo đảm an toàn. Đừng nghĩ thiền là pháp môn cao vót trên trời, không ai ngó đến.

Không! Thiền là hơi thở, là sự sống của con người.

Nó hoán chuyển tất cả những vọng niệm, giúp ta nhận định đúng như thật những gì đức Phật đã dạy.

Biết thế giới này không thực, con người không thực, vậy thì thương ghét thực được sao?

Quán sát như vậy là người có trí tuệ. Phải biết, thiền không phải lý luận, cũng không cố định một hình thức nào, mà thiền chính là sự sống.

Ta làm chủ được tức ta tu thiền.

Ta không bị vọng niệm kéo lôi tức ta tu thiền.

Thành ra thành Phật mau hay chậm là tùy thuộc vào sự làm chủ của mỗi người.

Có thể rất nhanh, vì thiền là trực chỉ nhân tâm kiến tánh thành Phật. Nhưng cũng có thể rất chậm, vì tu mà không làm chủ được, bị vướng mắc các duyên bên ngoài.

Sự thành tựu đó được quyết định nơi mỗi người.

Nếu có ý chí, thực tâm buông bỏ vọng tưởng thì con đường tiến đến Phật đạo không xa.

Ngoài ra, việc thí xả tất cả tài sản, của cải, tâm niệm… gọi chung là nội tài và ngoại tài, để cầu đạo vô thượng thì mình phải làm sao trong từng bước, từng giai đoạn cố gắng thực hiện cho được.

Xả tức là bố thí, là buông ra.

Phải nhớ, tất cả đều buông!

Tâm niệm chúng sanh, thứ gì không thích thì muốn vứt đi, còn thứ gì thích thì muốn ôm giữ, không ai được đụng đến.

Cho nên khổ.

Là người tu, chúng ta phải mạnh dạn vượt qua tâm niệm ấy.

Trái với thương là ghét. Đây là một vấn đề mà trong đời sống, chúng ta đối đầu rất nhiều. Một trăm điều mình mong muốn thì được chừng năm mười điều tương đối như ý, còn thì đa số đều nghịch ý trái lòng.

Đó là lý do khiến con người dễ sanh bực bội sân hận.

Thường người ta chỉ có hành động cử chỉ tốt đẹp khi mọi việc đều thuận lòng thích ý.

Ngược lại, con người không ngại hãm hại lẫn nhau bất kể thủ đoạn nào, thói quen này xưa nay khó ai thoát ra được.

Phật tử chúng ta nếu không quyết tâm tỉnh giác bỏ tật ấy thì khó tu lắm. Điều tốt chỉ có một cách giới hạn như vậy thì cần phải xét lại.

Có lợi cho mình nên ta tốt, đó chỉ là trá hình của lòng vị kỷ mà thôi, chứ không phải thật tốt.

Là người trí chúng ta phải rút kinh nghiệm cho bản thân từ những việc này. Ai nhắc nhở lỗi lầm, mình bình tỉnh lắng nghe và sửa đổi khắc phục, không khó chịu, không ghét.

Đó là chúng ta biết tu.

Trích trong: Tằng Ái Đối Với Người Tu.