Cần đưa kiến thức tâm linh vào khoa học

Tôi ngồi nghe các bạn đồng nghiệp diễn thuyết mà như “Vịt nghe sấm” vì tôi chỉ hiểu được một phần điều họ nói. Khi họ nói về Quantum computer thì tôi gần như không hiểu gì nữa. Tôi chỉ mới về hưu khoảng 5 năm, thế mà từ vị trí phó giám đốc chương trình nghiên cứu Trí Thông Minh Nhân Tạo (AI), nay không hiểu được bao nhiêu thì mới thấy việc nghiên cứu này đã tiến bộ nhanh chóng như thế nào.

Tôi ngậm ngùi nhớ lại bài xã luận của Marvin Minski, giám đốc chương trình Trí Thông Minh Nhân Tạo (AI) của Đại học Massachusett Institute of Technology (MIT). Ông viết: “Không lâu nữa đâu, trí thông minh nhân tạo sẽ coi con người như một loại thú cưng.” (Intelligent machines of the future mày see humans as pets.)

Cách đây hai năm, các nhà phân tích giáo dục đã tiên đoán đến năm 2030, hơn một nửa (58%) thanh niên trên thế giới sẽ không có các kỹ năng và trình độ cần thiết để tham gia vào lực lượng lao động trên toàn cầu vì trí thông minh nhân tạo (AI) sẽ thay thế hầu hết việc làm trên thế giới. Khi đó tôi đã tự hỏi những người trẻ này sẽ làm gì khi họ không thể kiếm được việc làm? Xã hội con người sẽ ra sao khi đối phó với tình trạng hơn một nửa lực lượng lao động của họ thất nghiệp?

Hôm nay, ngồi trong giảng đường rộng lớn, tôi thầm nghĩ có lẽ không đợi đến năm 2030 vì việc này sẽ xảy ra nhanh hơn tiên đoán. Đó cũng là lý do tôi nghĩ rằng đã đến lúc mọi người cần nên chú ý nhiều hơn về việc họ đã quá tuỳ thuộc vào công nghệ trong đời sống, vì không lâu nữa công nghệ sẽ kiểm soát con người.

Tôi không tin rằng máy móc thông minh có thể thay thế con người nhưng tôi cũng lo ngại rằng dù không thay thế nhưng máy móc này vẫn có thể kiểm soát mọi hành động của con người. Hiện nay, hầu hết mọi quốc gia trên thế giới đều bị ảnh hưởng bởi sự thay đổi quá nhanh này. Với hàng tỷ người kết nối với nhau trong mạng lưới toàn cầu qua các mạng xã hội, mọi suy nghĩ, hành động của họ đều được thu thập bởi các công ty công nghệ như những dữ kiện mà máy móc thông minh học từ đó. Càng nhiều người sử dụng, càng có nhiều dữ kiện, và các máy móc càng học nhanh hơn, hiệu quả hơn và trở nên thông minh hơn.

Thế giới hiện nay đang bị đe dọa bởi một lực lượng máy móc thông minh mà không mấy ai ngờ. Từ những cú nhấp chuột, từ nét gõ trên bàn phím, từ các truy cập trên mạng, từ những hình ảnh trao đổi đều là những dữ kiện để máy móc học từ đó và biết rất rõ về hành động của người dùng. Chuyện gì sẽ xảy ra khi máy móc thông minh biết rõ về bạn nhiều hơn bạn nghĩ?

Tôi nhớ khi còn là sinh viên, giáo sư dạy tôi thường nhắc đến câu nói của Herbert Simon, vị giáo sư nổi tiếng của Carnegie Mellon, người đã đoạt giải Nobel danh giá cho đại học này. Ông là người tiên phong trong lãnh vực Thông Minh nhân Tạo (AI) và đã tiên đoán từ năm 1956 rằng: “Đến năm 2045, máy móc thông minh sẽ làm được hầu hết những gì con người có thể làm.”

Tôi không có may mắn được học với ông nhưng thầy dạy tôi là một trong những học trò của ông và thường kể rằng ông là người có tầm nhìn rất xa, rất sâu trong lãnh vực này. Khi còn là sinh viên, thỉnh thoảng tôi cũng nhìn thấy ông trong trường. Có lúc tôi cũng muốn hỏi ông vài điều nhưng lại e ngại. Vì đối với một sinh viên còn trẻ như tôi, ông là một thần tượng quá lớn nên tôi không dám. Sau này khi trở thành giáo sư tại đây, tôi đã đọc nhiều bài xã luận và nghiên cứu của ông và thấy rõ rằng ông đã cảnh cáo về việc này ngay từ những thập niên 50s, 60s rằng: “Trí thông minh nhân tạo có thể trở thành mối đe dọa lớn cho loài người.” Điều này cũng được khoa học gia Steven Hawking nhắc lại nhiều lần. Gần đây hơn, Elon Musk và Bill Gates cũng nhấn mạnh rằng Trí Thông Minh Nhân Tạo sẽ thay thế hàng triệu việc làm mà con người cần.

Sau buổi hội thảo đến phiên trao đổi ý kiến, tôi đã đặt câu hỏi: “Liệu chúng ta có thể thiết kế những máy móc thông minh với những thuật toán chú trọng vào luân lý, đạo đức (Ethics) trước khi những máy thông minh này có thể đạt đến trình độ tương đương với sự thông minh của con người (Singularity)? Một cuộc bàn cãi khá sôi nổi đã diễn ra vì câu hỏi của tôi.

Một giáo sư lên tiếng: “Điều này nói thì dễ nhưng không phải nhà khoa học nào cũng nghĩ như thế và có những quốc gia không bao giờ tôn trọng việc này. Có lẽ chúng ta cần một thí dụ cụ thể hơn. Tôi dẫn chứng về “Luật người máy” (Three laws of Robotics) mà Issac Asimov, một văn sĩ nổi tiếng về khoa học giả tưởng đã viết:

1) Máy thông minh không thể gây hại cho con người.

2) Máy thông minh phải tuân theo mệnh lệnh con người trừ khi điều này vi phạm luật số 1.

3) Máy thông minh sẽ tự bảo vệ chính nó nếu nó không vi phạm luật số 1 và số 2.

Điều này làm một số đông bật cười vì đây là chuyện khoa học giả tưởng, nhưng tôi nhấn mạnh rằng: dù sao đó cũng là bước đầu vì ngay bây giờ, chúng ta, những khoa học gia, phải ý thức trách nhiệm và bổn phận của mình trước tiềm năng của công nghệ. Bằng cách nào đó, chúng ta phải tìm cách phát minh ra những luật lệ, điều kiện hay giản dị hơn là các thuật toán (Algorithms) có thể dung hòa khoa học với tâm linh và các kiến thức tâm linh vào khoa học để chuẩn bị cho tương lai. Nếu không chúng ta sẽ trở thành nô lệ cho các máy móc thông minh hơn chúng ta.