Quán chiếu ngũ uẩn

Thế nào là ngũ uẩn giai không?

“Sắc là vô thường. Vô thường tức là khổ. Khổ tức là chẳng phải ta. Cái gì chẳng phải ta thì cũng chẳng phải sở hữu của ta. Quán sát như vậy gọi là chân thật chánh quán.

“Cũng vậy, thọ, tưởng, hành, thức là vô thường. Vô thường tức là khổ. Khổ tức chẳng phải ta. Cái gì chẳng phải ta thì cũng chẳng phải sở hữu của ta. Quán sát như vậy gọi là chân thật chánh quán.”

Quán (觀 ) là xem xét, thẩm định. Chân thật chánh quán (真實正觀) là xem xét, đánh giá đúng bản chất vốn có của sự vật hiện tượng. Người học Phật thực hành chân thật chánh quán thông qua chánh kiến, chánh tư duy. Chân thật chánh quán, giúp người tu có được tuệ giác, thấy được bản chất vốn có của sắc, thọ, tưởng, hành, thức là vô thường. Vì vô thường nên sắc, thọ, tưởng, hành, thức không có ngã. Vì sắc, thọ, tưởng, hành, thức không có ngã nên người đó không thể nắm lấy, không thể giữ lấy sắc, thọ, tưởng, hành, thức làm của riêng mình (非我所- Phi ngã sở). Đó là lời dạy logic, nhận biết nguyên nhân của đau khổ.

Bởi chân thật chánh quán sắc, thọ, tưởng, hành, thức, thấy được tướng vô thường vô ngã của ngũ uẩn mà không còn tham luyến, không còn muốn nắm giữ cái không phải của mình. Người thực hành chân thật chánh quán sẽ sinh nhàm chán, sắc, thọ, tưởng, hành, thức. ( 厭於色，厭受、想、行、識- yếm ư sắc, yếm thọ, tưởng, hành, thúc). Do nhàm chán nên không lấy làm vui thích (厭故不樂 - yếm cố bất lạc ), vì không lấy làm vui thích nên được giải thoát (不樂故得解脫 - bất lạc cố đắc giải thoát). Phật dạy lợi ích của chân thật chánh quán (真實正觀) qua đoạn Kinh văn dưới đây:

“Thánh đệ tử quán sát như vậy thì sẽ nhàm tởm sắc, thọ, tưởng, hành, thức. Do nhàm tởm nên không ham muốn, vì không ham muốn nên được giải thoát. Đối với giải thoát, trí chân thật phát sanh, biết rằng: ‘Ta, sự sanh đã dứt, phạm hạnh đã lập, những việc cần làm đã làm xong, tự biết sẽ không tái sanh đời sau nữa.’”

Cảnh tượng sau khi thoát ra thân ngũ uẩn

Người hành trì giáo lý Phật, khi đã hiểu rõ bản chất vô thường, vô ngã, vị ấy không còn cố giữ lấy cái ngũ uẩn không thuộc về mình. Tuệ giác có được từ chân  thật chánh quán giúp người tu nhận ra chân lý của khổ, tìm phương pháp để loại bỏ khổ đau. Làm cho khổ đau không còn chỗ đứng trong thân tâm vị ấy nữa.

Ngã sanh dĩ tận,

Phạm hạnh dĩ lập,

Sở tác dĩ tác,

Tự tri bất họ hậu hữu.

我生已盡，

梵行已立，

所作已作，

自知不受後有。

Nam Mô Bổn Sư Thích Ca Mâu Ni Phật.

Dưới đây là bài Kinh Vô tri trong Tạp A Hàm Kinh:

KINH 9. YỂM LY

Tôi nghe như vầy:

Một thời, Phật ở tại vườn Cấp cô độc, rừng cây Kỳ-đà, nước Xá-vệ. Bấy giờ, Thế Tôn nói với các Tỳ-kheo:

“Sắc là vô thường. Vô thường tức là khổ. Khổ tức là chẳng phải ta. Cái gì chẳng phải ta thì cũng chẳng phải sở hữu của ta. Quán sát như vậy gọi là chân thật chánh quán.

“Cũng vậy, thọ, tưởng, hành, thức là vô thường. Vô thường tức là khổ. Khổ tức chẳng phải ta. Cái gì chẳng phải ta thì cũng chẳng phải sở hữu của ta. Quán sát như vậy gọi là chân thật chánh quán.

“Thánh đệ tử quán sát như vậy thì sẽ nhàm tởm sắc, thọ, tưởng, hành, thức. Do nhàm tởm nên không ham muốn, vì không ham muốn nên được giải thoát. Đối với giải thoát, trí chân thật phát sanh, biết rằng: ‘Ta, sự sanh đã dứt, phạm hạnh đã lập, những việc cần làm đã làm xong, tự biết sẽ không tái sanh đời sau nữa.’”

Bấy giờ, các Tỳ-kheo sau khi nghe những điều Phật dạy, hoan hỷ phụng hành.

“Sống” và “chết” với giáo lý vô ngã