Ông Vương Vũ Thắng là Chủ tịch CLB Unesco Thiền và Yoga Trong Suốt và là một doanh nhân. Đây là một trong số các buổi trò chuyện với tên gọi là trà đàm của ông với chủ đề: “Khẩu nghiệp”.

KHẨU NGHIỆP LÀ GÌ? CÁC LOẠI KHẨU NGHIỆP

Thưa ông, có thể hiểu "khẩu nghiệp" theo cách đơn giản nhất như thế nào?

Khẩu nghiệp là những hành động bằng lời nói, phát ngôn (miệng) dẫn đến kết quả tốt, xấu hoặc trung tính. Trong cuộc sống con người luôn luôn có khẩu nghiệp và khẩu nghiệp ảnh hưởng đến rất nhiều chuyện trong đời mình.

Khẩu nghiệp xấu có 5 loại: nói dối, nói lời không phù hợp, nói lời vô nghĩa, nói lời gây chia rẽ, nói lời thô lỗ ác nghiệt.

Ví dụ, đang trong đám ma, mọi người đang khóc, mình vào nói "ôi trời hôm nay đẹp thật". Quả là trời đẹp, mình không nói sai tí nào, nhưng đó là lời không phù hợp, cũng là khẩu nghiệp không tốt.

- Nói chuyện phiếm, nói lời vô nghĩa, chả có ích cho ai mà gây mất thời gian của mình và người khác.

- "Đi đứng kiểu đó thì chết đi cho rồi," là kiểu lời thô lỗ ác nghiệt.

- Lời nói vô tình hay cố ý gây chia rẽ người khác như "Hôm qua con bé A bảo cậu béo lắm" cũng là khẩu nghiệp xấu.

Nhà Phật quan tâm hành động thế nào để gây nghiệp tốt và hành động thế nào để tránh nghiệp xấu.

- Nói dối thì gây nghiệp xấu đúng không, thưa ông? Nhưng nói dối mà động cơ và kết quả tốt thì có được coi là khẩu nghiệp tốt không?

Nói dối mà không hại cho ai hết, sau đó là có lợi cho người khác thì được. Trường hợp này bạn nói dối để bố khỏi lo, có lợi cho bố thì được.

Nhưng không phải là mình không chịu nhân quả. Sau này sẽ có người nói dối bạn như thế. Sau này có thể con bạn ở xa sẽ bảo con chả sao đâu trong khi nó đang gặp khó khăn để làm bạn yên lòng. Đấy là nhân quả không thể thoát được.

ĐÙA CŨNG PHẢI NGHĨ

- Vậy làm thế nào để biết là khẩu nghiệp tốt và thế nào là khẩu nghiệp xấu, thưa ông?

Có hai thứ liên quan đến khẩu nghiệp: Một là động cơ, hai là kết quả. Phải nhìn động cơ và kết quả sinh ra thì mới biết là khẩu nghiệp tốt hay không tốt.

Ví dụ mắng một người có thể xấu hoặc tốt: Mắng để họ tốt lên thì tốt; mắng để hả giận thì không tốt. Mắng xong làm cho một người sửa đổi thì tốt, mắng xong làm cho họ đi tự tử thì không tốt.

Không thể kiểm soát kết quả hành động nhưng có thể cố gắng gieo khẩu nghiệp tốt và tránh khẩu nghiệp xấu, tuy nhiên điều đó lại rất ít người làm. Vì muốn làm được, trước khi mình nói bất kỳ cái gì, mình phải nghĩ đến "động cơ lời nói của mình là gì?" và "kết quả của nó là gì?".

Khi cân nhắc đến 2 yếu tố đó, thì mới là "quan tâm đến khẩu nghiệp". Còn nếu chưa cân nhắc hai yếu tố đó thì tức là đang gieo khẩu nghiệp lung tung. Ngay cả đùa cũng là khẩu nghiệp. Nói đùa cũng có thể sinh chuyện. Ngay cả nói đùa cũng phải cân nhắc, khẩu nghiệp đến trong tất cả các lời nói.

NÓI ĐÚNG NHƯNG QUÁ LỜI, CÓ PHẢI LÀ KHẨU NGHIỆP KHÔNG?

Nếu mình mắng ai đó, trong đó có phần để thỏa mãn sự khó chịu của mình thì động cơ là có phần ích kỷ. Động cơ ích kỷ thì kết quả xấu chắc chắn quay lại với mình.

Nếu trong động cơ và hành động mình mà có cả phần tốt và xấu thì sao? Nhân quả là bạn sẽ nhận quả của 8 phần tốt, nhưng bạn cũng sẽ nhận quả của 2 phần xấu. Phần tốt bạn nhận quả tốt, ví dụ như sẽ có người sếp tốt mắng bạn để bạn sửa đổi. Nhưng phần xấu bạn cũng nhận quả xấu ví dụ như người sếp đó có hôm mắng bạn sai chỉ vì nóng giận.

Đấy là chỉ nói về động cơ, còn bây giờ nói về kết quả. Kết quả người bị bạn mắng, không những không sửa theo ý bạn mà bị khổ 2 tuần liền, bạn là người mắng, cũng buồn - cái đó không thể gọi là kết quả tốt được. Động cơ thì 8 phần tốt, 2 phần xấu nhưng kết quả là cả 2 cùng khổ, thì là quả xấu.

Nếu giỏi hơn thì lần sau mình chỉ giữ phần tốt, bỏ phần xấu, không mắng người khác chỉ để giải quyết bực dọc trong lòng.

Mình hãy giải quyết bực dọc xong rồi hãy mắng. Khi đó bạn mắng chỉ để người kia, người đồng sự tốt lên, thì lời nói của bạn sẽ nhẹ nhàng. Thay vì nói câu nặng nề ra lệnh làm tổn thương, hoặc thậm chí là chửi bậy, thì bạn nên bình tĩnh đặt mình vào địa vị người kia để có câu nói đúng. 

Vì bạn mắng để xả cơn tức nên mới nói nặng như thế khiến người kia bị tổn thương.

Bạn nên nhớ, một người bị tổn thương không bao giờ muốn nghe tiếp nữa. Còn nếu bạn tập các giáo pháp để giải quyết cơn tức trước khi nói, tự khắc lời nói sẽ nhẹ nhàng hơn.

Bạn nên nhớ, nói đúng, nhưng quá lời xúc xiểm, cũng gây ra nghiệp xấu. 

FACEBOOK - ONLINE CŨNG LÀ KHẨU NGHIỆP

- Thế còn trên mạng xã hội, mọi người tức và lên mạng xả bực dọc hay lỗi lầm, hoặc nọ kia cho người khác biết thì có cần tránh không? Bạn bè, bản thân mình like ủng hộ thì sao?

Mình like (ủng hộ) cái gì thì có nghiệp đúng bằng người làm việc đấy, cả xấu lẫn tốt. Ví dụ người ta cứu người, theo quan điểm nhà Phật, nếu bạn chân thành ủng hộ thì bạn sẽ được nghiệp tốt bằng việc cứu người đó, dù bạn không trực tiếp cứu người.

Như câu chuyện có anh lái xe tên Bắc dùng xe tải làm phanh cứu được 37 người trên đèo Bảo Lộc, mình chân thành ủng hộ hành động thiện đó thì mình có nghiệp tốt tương đương cứu 37 người. Ngược lại, bạn lên Facebook chê bai hành động đó thì bạn mất đi một lượng nghiệp tốt tương đương với nghiệp tốt của việc cứu 37 người.

Khi bạn mình đăng FB chê bai một ai đó thì đừng vì đồng cảm, vì là bạn của mình mà ấn like, mình phải xem động cơ của người chê bai là gì. Một bài viết chê bai tiêu cực có thể có những lời vô nghĩa, thậm chí có những lời nói sai sự thật, có lời gây chia rẽ… thì mình ấn like làm gì? Nếu mình like những lời nói đó, mình cũng sẽ tạo ra nghiệp xấu tương đương với những lời nói đó.

Khi like mình nên kiểm tra động cơ like là gì, hậu quả là gì. Động cơ đã không tốt thì đừng like. Ví dụ: đừng like cho bõ tức, đừng like vì bức xúc, đừng like khi mình không chắc chắn chuyện có thật hay không…

Ủng hộ cái gì thì nghiệp bằng cái ấy. Vì vậy hãy like để ủng hộ cái tốt, ủng hộ những việc làm đem lại hạnh phúc cho người khác.

Bình luận, viết Facebook, like phát ngôn của người khác… ngôn từ toát ra từ mình đều là khẩu nghiệp.

CÁCH ĐIỀU CHẾ CON GIẬN HOẶC KÌM GIỮ KHÔNG KHẨU NGHIỆP NHƯ NÀO?

- Như vậy là mỗi người cần xác định động cơ và lường trước hậu quả, nhưng trong lúc nóng giận quá không kiểm soát được cảm xúc, trong thời gian rất ngắn, không kịp suy nghĩ thì có cách nào không, thưa ông?

Có những cách rất hay mà chúng ta nên tập.

Trước khi nói:

Trước khi nói gì, hãy tập thói quen suy nghĩ: "Động cơ của tôi là gì?".  Khi thấy có dấu hiệu không tốt thì việc của mình là dừng lại hít thở 2 giây. Nếu bạn tin vào Phật Pháp thì hãy đọc Om Mani Padme Hum (câu Thần chú Sáu âm của Đức Quán Thế Âm Bồ Tát).

Bạn chỉ cần hít vào đọc thầm "Om Mani", thở ra đọc thầm "Pê mê Hung", chỉ 2 giây thôi, nếu không đọc gì thì bạn chỉ hít thở cũng được. Khi mình cảm nhận có gì đó không tốt, chỉ cần dừng 2 giây thôi. Ở đây không phải là mình kiềm chế, mà mình chỉ dừng 2 giây rồi nói tiếp.

Nhưng không ngờ 2 giây đó cực kỳ hiệu quả. "Phao cứu mạng" nằm ở 2 giây đó, vì tất cả bình tĩnh sẽ quay lại. Suy nghĩ của mỗi người giống như dòng thác, nếu cứ chảy liên tục thì không dừng được, nhưng bạn chỉ cần dừng 2 giây, thì 2 giây đó là chỗ để tất cả Trí tuệ, bình tĩnh len vào.

Ví dụ: khi cơn tức xuất hiện bình thường bạn sẽ nói ngay, làm ngay theo nó – rất dễ phạm sai lầm. Bây giờ, khi cơn tức xuất hiện, bạn hãy dành 2 giây để hít thở.

Chỉ cần bạn hít vào thở ra là một phần cơn tức đã đi ra, bình tĩnh và sáng suốt đã đi vào rồi. Nhưng bạn phải tập thói quen, khi tức lên, hít thở 2 giây rồi làm gì thì làm, cái đấy tập thành thói quen được.

Cách đây hơn 10 năm, khi chưa đến với thiền, tôi đã là sếp và là kiểu người rất khó chịu với cái sai. Mỗi lần đọc thấy cái thư sai là tôi ấn nút "Reply" (trả lời), và gõ rất nhiều luôn. Những cái thư đó thường gây ra hiệu quả tiêu cực vì nó là những lời gõ ra khi đang tức giận.

Khi bắt đầu sửa chính mình, mỗi lần định ấn vào nút "Reply", tôi dừng lại. Vì sao? Vì lúc ấy tôi đang tức. Mà nguyên tắc tôi đặt ra cho mình là "đang tức thì không làm", "đang tức thì không gửi mail".

Tôi vẫn gõ rồi lưu lại, chứ không gửi đi. Sau đó khi hết tức rồi, tôi sửa mail lại thì nó thành tử tế, nói đúng mực, đúng vấn đề. Dễ mà! Nguyên tắc chỉ cần là: "Đang tức giận thì không ấn nút Gửi.". Khi tập thành nguyên tắc thì nó trở thành cái phanh an toàn.

Mỗi người nên xác định vài nguyên tắc cứng như đang tức không ấn nút gửi; dừng 2 giây hít thở… Đến điểm mình biết phải phanh là phanh lại. Giận là phải đạp phanh, giống như đứng trước bờ vực, không đạp phanh là rơi. Lúc đầu đạp xong có thể có lúc do đà lao nhanh quá mình vẫn bị rơi, nhưng dần sẽ thành thói quen và sẽ dừng lại được.

Bạn có biết vì sao bạn lại "không nhẹ nhàng" ngay từ đầu không?

Vì mình không có thói quen CÂN NHẮC trước khi nói. Đó là một thói quen có thể tập được. Nhưng mình không có thói quen đó, thậm chí một số người có thói quen không bao giờ cân nhắc mà cứ thế nói. Sau đó họ mới thấy là dại.

Nói đùa cũng nên cân nhắc, người ta thường không cân nhắc khi nói đùa, nhưng hậu quả thì vẫn có, đúng không? Vì vậy, trước khi nói bất kỳ cái gì cần phải tập thói quen cân nhắc đến 2 điều sau:

Một: "Động cơ nói là gì?".

Hai: "lời mình sắp nói sẽ gây ra kết quả gì?"

Nhiều lúc người ta cũng cố để không nói ra những lời giận dữ, nhưng rất bực bội, rồi có lúc lại không kìm được mà bung ra. Liệu cứ nhịn có phải là một cách tốt không thưa ông?

Nguyên tắc căn bản là: "Đè nén cái gì để không phát tác ra ngoài thì nó sẽ phát tác vào trong". Chính vì đè nén như thế nên bên trong bạn rất khổ sở, bực bội. Cái gì mình đè thì có ngày nó sẽ bật lại. Mình đè cái lò xo thì nó sẽ bật mạnh hơn. (Cười)

Ở đây mình không phải là đè nén cơn giận xuống mà mình phải dùng trí tuệ để giải quyết. Mình phải dùng trí tuệ để thấy cái gì đúng cái gì sai. Cái nào sai thì tự mình sẽ không muốn nói nữa. Cái nào đúng thì vẫn nói để đem lại kết quả tốt.

Sau khi nói

- Thế lỡ nói hay ấn like mà gây ra hậu quả xấu rồi thì nên làm gì, thưa ông?

Có một điều phải làm, nhà Phật gọi là Sám hối hay Tịnh Hóa.

Sám hối có 2 phần. Một là mình "Hối hận" – thực sự hối hận với hành động, lời nói đấy. Hai là mình "Quyết tâm không tái phạm", tự hứa với mình quyết tâm không mắc lại điều đó một lần nữa. Thông thường một số người hối hận nhưng không quyết tâm, nên sau đó lại mắc phải.

Khi mình thực sự hối hận và hạ quyết tâm không mắc lại một lần nữa thì cường độ, số lần gây khẩu nghiệp xấu sẽ giảm chứ không tăng được nữa.

Sức sát thương của khẩu nghiệp là rất lớn. Vì vậy, hãy cân nhắc kỹ trước khi nói và sám hối ngay khi nhận ra đã lỡ gây khẩu nghiệp xấu.

ỨNG DỤNG KHI DẠY CON

Tôi xin kể câu chuyện đứa con trai nhỏ 5 tuổi của tôi, mỗi lần nó làm sai, mẹ nó thì mắng, còn tôi chỉ ôm lấy nó và khuyên nó làm điều tốt.

Nó thường chơi iPad quá giờ, nếu mẹ nó giật lại máy, thì nó bắt đầu vùng vằng: "Con ghét mẹ, ghét bà". Tôi sẽ nói "Na Đi là một đứa bé ngoan, nó rất là tự giác". Thật ra nó chưa tự giác, nhưng tôi cứ nói thế: "Nó là đứa bé ngoan, rất tự giác". Lần nào tôi cũng nói như thế. Dần dần mẹ nó nhận thấy con tự động đưa máy cho mẹ khi hết giờ và đi khoe cả nhà là con tự giác.

Không cần chê con là hư mà chỉ cần động viên nó là đứa bé ngoan, tự giác. Dần dần nó có niềm tin nó là đứa bé ngoan, tự giác và hành xử như một đứa bé ngoan và tự giác. Nếu nói với con rằng "Con hư thế" thì dần dần nó sẽ tin nó là đứa bé hư và nó có thể sẽ hư cả đời.

Những lời nói động viên, khen ngợi có sức chữa lành rất cao. Đứa bé nào cũng có lúc hành xử "hư" như thế, tại sao mình không nhìn vào những cái tốt của nó. Khi mẹ mắng con thì có 50% là muốn sửa con, 50% là bực, muốn trút giận lên đầu nó. 50% cái bực đấy gây đau khổ cho đứa con và cho mình.

Vì thế nên không phải con mình là mắng kiểu gì cũng được đâu (cười). Ngay cả mắng con cũng phải nghĩ xem động cơ, hậu quả là gì trước khi mắng.

Vợ tôi cũng đã thay đổi và biết nói lời động viên lên nhiều, nhưng những lời mắng trước đây vẫn còn ảnh hưởng đến đứa trẻ nên thỉnh thoảng nó vẫn còn phản ứng với mẹ - đấy chính là nhân quả đấy.

Ví dụ nó chơi iPad 15 phút, mẹ nó nói "Con chơi 20 phút rồi đấy", là nó phản ứng ngay "Mẹ nói dối". Nó tìm ngay ra chỗ nói quá của mẹ và phản ứng, đó là nhân quả đấy. Vì thế ngay cả với con cái mình cũng phải cẩn thận khẩu nghiệp.

ỨNG DỤNG CHO NHÀ QUẢN LÝ

- Làm sếp nếu buộc phải mắng nhân viên thì mắng như thế nào cho phù hợp, thưa ông?

Cách đây chừng 13 năm, khi tôi chưa đến với thiền, có một chuyện xảy ra với một nhân viên của tôi. Bạn ấy giỏi nhưng lại có thái độ không tôn trọng ý kiến lãnh đạo. Thế là một hôm có một chuyện nhỏ xảy ra, do nóng giận, tôi bảo bạn ấy là "em cút đi".

Một lúc sau tôi hối hận ngay, nhưng bạn ấy có thể nhớ cả đời. Sau đó một hai năm bạn của bạn ấy gặp tôi và kể là anh từng nói "Em cút đi" như vậy. Một lời nói trong lúc nóng giận có thể làm người ta tổn thương đến tận nhiều năm sau!

Chắc chắn là tôi nhận quả xấu cho khẩu nghiệp này, dù sau này nhiều năm sau tôi sửa mình, tu tập rồi vẫn có nhiều người nói lời ác ý về tôi, có thể vì chỉ một lần "cút đi" hoặc những lần tương tự đó thôi.

Vì mình là lãnh đạo nên lời của mình với nhân viên có sức nặng như những nhát búa đập xuống. Nhát búa có thể phá tường, đóng gạch xây nhà cũng có thể gây đau đớn cho người khác.

Sau khi đến với thiền, đầu tiên là tất cả những lời tôi nói ra phải xem ĐỘNG CƠ của nó có đến từ SỰ TỬ TẾ hay không. Nếu động cơ không đến từ sự tử tế, tôi không nói nữa. Kể cả chê bai một người, nếu động cơ là có phần không tử tế trong đấy, tôi không nói vội mà sửa xong động cơ rồi mới nói.

Thứ hai là tôi để ý xem HẬU QUẢ như thế nào. Hậu quả thì không thể đảm bảo hoàn toàn là không có hậu quả xấu, nhưng mình giảm thiểu tối đa hậu quả xấu bằng cách nhìn vào lợi và hại cho người.

Hai thứ đó tôi cứ để ý thật nhiều khi nói, từ để ý nhiều thành thói quen thì thực hành rất dễ.

KHI MẮNG, PHẢI LÀ LỜI NÓI CÓ TRÍ TUỆ

Khi mắng nhân viên mình phải cân nhắc cả hậu quả chứ không chỉ động cơ. Kể cả khi động cơ mình tốt rồi nhưng hậu quả mình cũng phải cân nhắc.

Nhát búa đập xuống tạo kết quả nào, làm họ sửa được cái sai, làm theo cái đúng hay làm họ sợ hãi mà không sửa được gì hết? Với người sếp suy nghĩ động cơ chưa đủ mà phải đặc biệt quan tâm đến hậu quả của lời nói với nhân viên.

Có câu chuyện như thế này:

Một người phụ nữ theo đạo Phật đang tha thiết thực hành tình yêu thương với tất cả mọi người. Nhưng mỗi lần cô vào chợ, lại có một gã lái buôn trêu đùa cô những lời khiếm nhã. Một buổi sáng trời mưa, lại bị làm phiền, không chịu nổi nữa, cô tức mình phang cái ô thẳng vào đầu gã lái buôn.

Chiều hôm đó, người phụ nữ đến gặp một nhà sư, kể đầu đuôi sự việc và than thở: "Trời ơi, con thật xấu hổ quá. Sao trong con vẫn còn đầy sự căm ghét!"

Nhà sư nói: "Đúng là con đã sai khi ghét anh ta rồi. Nhưng cuộc sống chính là việc đối thoại cảm xúc với những người khác, và con cần phải thấu hiểu sự khác biệt ở mỗi người....

Lần tới, nếu anh ta tiếp tục trêu đùa con, hãy hít thở sâu, mang tình yêu thương tràn ngập trái tim mình. Rồi hãy đập cho anh ta nhát nữa. Vì đó là ngôn ngữ duy nhất mà anh ta hiểu được"

Có những người nói nhẹ mãi không hiểu, quát, nặng lời thì họ lại hiểu. Nếu nói nhẹ người ta tưởng chưa gây ra vấn đề gì hết, chưa gây ra hậu quả gì to tát thì thứ ngôn ngữ duy nhất để họ hiểu được là "quát".

Đôi khi, nó là cái đập mạnh. Đập ở đây: Một là do muốn bõ tức, nhưng đập, phải là do Trí tuệ. Người quản lý nên nhớ "Không phải nói lời nhẹ nhàng là đúng mà nói lời ích lợi cho người đối diện mới là đúng". Với một số người phải dùng lời quát mà vẫn là khẩu nghiệp tốt.

Trước khi đi vào con đường sửa chính mình tôi có thể đã gây tổn thương cho một số người, vì tôi là kiểu người có sức sát thương bằng lời nói. Tuy nhiên, có cái hay là người có sức sát thương bằng lời nói thì cũng có sức chữa lành bằng lời nói. Lời nói có sức mạnh, dùng tốt sẽ chữa được vết thương.

Vì thế tôi cố gắng dùng lời nói để chữa thương, khi có cơ hội. Khi gặp một người đang tự ti mình động viên họ, gặp một người đang buồn mình chia sẻ với họ. Một đứa trẻ mình khen nó ngoan để nó muốn và trở thành đứa bé ngoan.

Xin cảm ơn ông!

Ông Vương Vũ Thắng

Chủ tịch Hội đồng quản trị của Công ty cổ phần VCCorp

Thành viên Hội đồng thẩm định WeChoice Awards

Chủ tịch CLB Unesco Thiền và Yoga Trong suốt.

Ông Thắng chia sẻ: "Người ta không hiểu là khi sống vội ấy thì vội chính là bỏ lỡ. Thế nên bình tĩnh sống ngược lại với thái độ sống hiện tại của xã hội là vội vã sống, mà vội vã sống thì chính là bỏ lỡ sống, bỏ lỡ rất nhiều những khoảnh khắc của tình cảm gia đình, vẻ đẹp của thế giới xung quanh. Đi băng băng trên đường không thấy được gió, không thấy được hoa, không thấy được cây cối, không thấy được cái đẹp qua mỗi bước chân trên đường. Bình tĩnh sống có nghĩa là người ta ở trong hiện tại nhiều hơn là ở một cái đích nào đó ở tương lai".

Nguồn: Soha