Hỏi: 

Con kính bạch Thầy! Con có một người bạn Phật tử. Người này lúc nào nói chuyện cũng "lạm dụng" hai chữ tùy duyên trong mọi vấn đề.

Con có hiểu bốn chữ "tùy duyên thuận pháp" mà Thầy vẫn thường hay nhắc. Nhưng với trường hợp bạn con theo con cảm nhận thì hai chữ "tùy duyên" của bạn ấy nghe có vẻ như mơ hồ và phó mặc lắm (cái gì cũng tùy duyên hết). Không biết con có cảm nhận chủ quan không?

Con cũng không biết phải giải thích thế nào hợp lí về tùy duyên cho bạn ấy. Xin Thầy hoan hỷ giải thích rõ và cho con vài ví dụ thực tế về ý nghĩa tùy duyên để con có thể truyền tải lại đến bạn con ạ.

Đáp: 

Tùy duyên cần thuận pháp mới là chân chính, nếu tùy duyên không thuận pháp là tâm bất định hoặc sống ba phải.

Do đó tùy duyên thuận pháp nghĩa là tùy lúc, tùy hoàn cảnh, tùy tình huống, tùy điều kiện để đối nhân, tiếp vật, xử thế sao cho phù hợp với Chánh Đạo.

Nói cho dễ hiểu là biết tùy duyên nào nên thấy biết rõ ràng, duyên nào nên suy nghĩ chín chắn, duyên nào nên nói năng chân thật, duyên nào nên hành động đúng tốt, duyên nào nên sinh sống hợp đạo, duyên nào nên chuyên cần nỗ lực, duyên nào nên trọn vẹn nhất như, duyên nào nên an nhiên tĩnh lặng.

Thí dụ:

Khi gặp thuận duyên thì không tưởng tượng lung tung mà cần nhận biết rõ ràng thân tâm cảnh lúc đó (chánh kiến)

Không suy nghĩ phóng đại để thêu dệt thuận duyên đó lên, mà cần suy xét nghiêm túc (chánh tư duy)

Không nói năng khoa trương thuận duyên của mình mà cần nói đúng sự thật (chánh ngữ), không hành động vì mình hại người để bảo vệ thuận duyên mà cần xử sự đúng tốt (chánh nghiệp)

Không lợi dụng cơ hội thuận lợi của mình để sống bất chánh mà cần sống tri túc, vừa phải, biết chia sẻ cho người khác (chánh mạng)

Không vì thuận cảnh mà buông lung phóng dật, vẫn luôn tinh tấn trở về với thực tại (chánh tinh tấn)

Không dính mắc hay đắm chìm vào thuận duyên mà nên trọn vẹn biết mình (chánh niệm), không phân tâm tán loạn vì thuận lợi đó mà thường an trú tâm tĩnh lặng trong sáng (chánh định).

Đối với nghịch cảnh cũng vậy.

Muốn sống được tùy duyên thuận pháp như vậy, dù gặp hoàn cảnh nào cũng tùy duyên đó mà biết thận trọng chú tâm quan sát, thì tâm mới trở về trọn vẹn tỉnh thức với thực tại được, nhờ vậy tâm mới có thể luôn trong lành, định tĩnh, sáng suốt.

Như vậy thì dù gặp duyên thuận hay nghịch gì tâm vẫn rỗng rang, tĩnh lặng, trong sáng, đó mới thật sự là người biết sống tùy duyên thuận pháp vô ngã vị tha, không tùy duyên theo nghĩa buông lung phóng dật vì như vậy gọi là "phan duyên" chứ không phải tùy duyên...