Từ chuyện chiếc giày rơi

Gandhi ôn tồn đáp: “Nếu có một người nghèo nào lượm được chiếc giày thứ nhất thì người đó có thể tìm thấy chiếc thứ hai và như thế là có được đủ đôi giày để đi”.

Việc làm và cách nghĩ của ông Gandhi rất bình thường, có thể nói là đơn giản, nhưng đã cho thấy rất rõ phẩm chất con người của ông, một vị anh hùng dân tộc của đất nước Ấn Độ, được mọi người gọi một cách tôn kính là “Linh hồn lớn”, hoặc là “Thánh Gandhi”.

Phản ứng và suy nghĩ tự nhiên của mọi người khi bị “rơi mất chiếc giày mới” (hay rơi mất vật dụng gì), là gắng tìm lại cho được, rồi “chép răng chép miệng” hối tiếc, thở than khi biết chắc sẽ mất luôn; ít ra tâm trạng tiếc nuối cũng kéo dài một thời gian. Ông Gandhi không như vậy. Phản ứng kịp thời của ông khi tháo vội chiếc giày còn lại, quẳng chiếc giày xuống gần chiếc giày bị rơi khi tàu đang chạy khiến tôi rất khâm phục! Ông đã có phản ứng rất nhạy bén, chính xác, một cách tự nhiên và bình thường! Đó cũng là “phản xạ” có được từ trong máu thịt; không có gì bất thường và đáng ngạc nhiên như người hành khách trên tàu đã hỏi…

Có kinh nghiệm sống dày dạn, có ưu tư quan tâm thường xuyên đến người khác, có cảm nhận sâu sắc mọi vấn đề thiết thân với đời sống từ rất lâu, mới kịp thời phản ứng bằng hành động một cách đúng đắn, hợp tình như vậy. Chúng đã trở thành “nguyên tắc sống” trong đời ông, để hình thành một nhân cách toàn thiện.

Nguyên tắc đó có thể được cô đọng thành khẩu ngữ, “Một hành động nhỏ mang lại niềm vui cho một tâm hồn đơn côi tốt hơn một ngàn lần cúi đầu cầu nguyện”.

Tâm từ bi không đòi hỏi nhiều điều kiện khó khăn, không ràng buộc cố định, mới thực hiện được. Nỗi cảm thông và tình thương yêu giữa người với người chỉ cần thể hiện bằng “một chiếc giày” bị rơi như thế là đã sáng rõ. Gandhi đã có một hành động thật cao quý vì trong khi bản thân mình bị mất mát như thế, ông vẫn để tâm nghĩ đến người khác.

Tấm lòng cao thượng, tình yêu thương, đôi khi không hề “tốn kém” gì (dù là một đôi giày như trường hợp của Gandhi), mà chỉ là một nụ cười cởi mở ấm áp, một lời nói chân tình thân thiện, hay một lần ghé thăm nhau, là đã đủ rồi!

Trong đạo Phật, pháp bố thí đã được Đức Phật truyền dạy cho hàng tại gia và cả xuất gia rất rõ ràng từ hơn 25 thế kỷ qua: Hạnh nguyện căn bản của người tu Phật là tự lợi và lợi tha. Tự lợi trong quan điểm của đạo Phật không phải là làm lợi cho mình về phương diện vật chất, mà là biết thực hiện tất cả những công hạnh hướng đến sự giải thoát khỏi mọi nỗi khổ ở đời; một trong những công hạnh ấy là việc thực hiện những lợi ích cho người khác, gọi là lợi tha. Lợi tha là tùy duyên làm lợi ích cho chúng sanh trong khả năng có thể. Trong vô vàn công hạnh lợi tha thì bố thí là hạnh nguyện dễ thực hành và phổ biến nhất. Bố thí có ba mục: Tài thí là cung cấp tiền tài vật chất cho những người có nhu cầu; Pháp thí là hướng dẫn người khác hiểu được bản chất của đời sống để có những hành xử thích hợp, hướng đến đời sống giải thoát; và Vô úy thí là bố thí sự không sợ hãi.

Chỉ một việc làm nhỏ, ông Gandhi đã có thể thực hành hai pháp bố thí: tài thí là có thể mang lại cho người khác một công cụ sử dụng được; vì nếu ai đó chỉ nhặt được một chiếc giày thì chiếc giày đó cũng vô dụng; và pháp thí vì câu trả lời của ông có thể giúp người ta hiểu được lối sống làm lợi người khác.

Winston Churchill đã có lần chia sẻ: “Chúng ta sinh sống bằng những gì chúng ta kiếm được, nhưng chúng ta tạo lập đời mình bằng chính những gì mà chúng ta cho đi”. Tuy vậy, trong thực tế đời sống, có lắm người chỉ muốn “nhận về” chứ không thích “cho đi”. Thâu về bao nhiêu cũng chưa vừa, mà bỏ ra chút đỉnh đã buồn lo! Nếu mọi người đều biết được như lời dạy trong kinh Pháp cú, câu 149 thuộc phẩm Già (Jaravaggo) rằng “Trái bầu về mùa thu thì khô rụng; thân này cũng vậy, rốt cuộc chỉ còn một đống xương màu lông hạc; rõ thật chẳng có gi bền chắc, chẳng có gì vui” thì bao giờ cũng mở lòng sống với tình thương yêu, chia sẻ, cảm thông, bởi đó mới chính là điều tốt đẹp cần thiết nhất, tư lương duy nhất mà họ cần “tích trữ” cho đời người ở kiếp này và kiếp sau.

Ngạn ngữ Anh cũng có câu: “Điều tôi tiêu đi là tôi có, điều tôi giữ lại là tôi mất, điều tôi cho đi là tôi được” và “Giúp đỡ người khác là giúp đỡ chính mình”. Những lời khuyên dạy ấy nhắc cho mọi thế hệ ghi nhớ, hãy sống cho tình yêu thương và ban phát; chớ nên sống đời khép kín, ích kỷ, tham lam bởi “điều tôi giữ lại là tôi mất” – tất cả đều sẽ hư huyễn, giả tạm, theo luật sinh diệt vô thường của vạn pháp (Vạn pháp do duyên sinh, cũng do duyên diệt).

Một nhà văn đã tâm sự: “Người cho bao giờ cũng hạnh phúc hơn người nhận”. Quả vậy, niềm vui sướng, thảnh thơi, an lạc, đem lại cho “người cho” to lớn, lâu dài, như tiếp thêm nguồn năng lực mầu nhiệm cho đời sống, có khi trong suốt cả một đời người...

Giống như chiếc giày của Gandhi đã quẳng xuống sân ga cách nay đã gần hai trăm năm, vẫn còn mới nguyên một nhân cách tuyệt vời, như hương thơm của loài hoa bất tử mang tên Gandhi...