Hương vối

Vâng, nếu như vậy thì hai cây vối cổ thụ nhà tôi có lẽ cũng phải được cả trăm năm tuổi, vì cây còn cao tuổi hơn ông bà tôi nữa mà! Gốc cây nào cũng mốc meo, xù xì; xung quanh gốc, vài ba người lớn ôm vẫn không xuể. Tán của những cây vối ngả ra phía mặt ao rộng và vươn xa cả vài ba chục mét.

Cây vối thường ra hoa và kết trái vào cuối xuân sang hè. Bọn trẻ chúng tôi rất thích những trưa hè oi ả trốn bố mẹ trèo lên cây hái quả vối chín đỏ để ăn. Vị vối chín chua chua, ngọt ngọt ăn cũng có vẻ hấp dẫn nên hầu như đứa trẻ nào ở quê tôi cũng khoái. Vì những cây vối ngả về phía ao sâu, nên khi chúng tôi leo cây, người lớn rất lo chúng tôi trượt chân xảy tay ngã xuống ao chết đuối. Chính vì vậy mà bố mẹ tôi rất khắt khe cấm đoán việc leo cây vối. Có vài ba lần, tôi và cả như mấy đứa bạn hàng xóm đã bị ăn no đòn vì trèo cây vối, nhưng bọn chúng tôi nào có vì thế mà sợ; thỉnh thoảng cả bọn vẫn lấm lét chờ dịp người lớn không để ý là chúng tôi lại trèo tót lên cây.

Nhà tôi nghèo, các nhà hàng xóm cũng không có gì khá giả, tất cả đều trong cảnh bữa đói bữa no. Đời sống kinh tế eo hẹp như vậy nên chẳng nhà nào có tiền để mua trà mà đun nước uống. May ra thì vào dịp Tết nhất hoặc những ngày giỗ ngày chạp mới có được lạng trà đãi khách. Vì thế, hai cây vối trước ao nhà chính là “trà” cho gia đình tôi đun nước uống.

Mùa cây vối bắt đầu nhú nụ, bố, mẹ và anh chị tôi dành mấy buổi trèo cây bứt những chùm nụ vối xuống để ủ, phơi dành đun nước uống quanh năm. Sau khi nụ vối được hái xuống, phải ủ vào thúng, vào bồ cho ngấu, nghĩa là khi các mầm nụ từ màu xanh chuyển qua màu đen, và rụng rời khỏi cuống thì mới mang rửa sạch rồi phơi cho thật khô. Ngay cả khi nắng to cũng phải phơi hàng dăm nắng mới được; khi nào nụ vối quắt lại, da nhăn nheo thì mới đem vào để dành. Mẹ tôi là người có kinh nghiệm trong việc chế biến nụ vối.

Mẹ bảo: “Làm nụ vối không khéo sẽ bị mốc và nếu ủ không kỹ, không tới thì khi đun nước lên, màu nước cũng nhạt, mùi vị không thơm, không đậm đà...”.

Từ hai cây vối đó, mỗi năm nhà tôi để dành được khoảng vài chục ký nụ vối khô. Đấy là mẹ tôi thường cho bớt mấy nhà hàng xóm hoặc mang biếu bà con họ hàng cũng không khá giả như gia đình tôi, chứ không thì số lượng nụ khô phải lên tới cả tạ. Những năm “mất mùa”, vối ít ra nụ, mẹ tôi còn hái cả lá xanh để dùng. Chế biến “trà” bằng lá vối khó hơn nhiều so với chế biến nụ vối, vì việc chuẩn bị lá vối trải qua nhiều công đoạn, mất nhiều công sức hơn. Khi bẻ lá xuống, mẹ tôi cũng mang ủ vào bồ, trên đậy bằng tấm bao tải gai cho kín. Cứ khoảng hai ngày lại phải tưới nước một lần cho có đủ độ ẩm để lá “chín” vàng. Khoảng một tuần thì bỏ lá ra rửa sạch đem phơi khô. Lá vối khô chứa vào bao nilon buộc chặt dùng dần được từ năm này qua năm khác.

Người dân quê vốn vẫn mộc mạc bình dị như củ khoai, cây lúa từ bao đời nay và họ cũng không hề biết mấy về tác dụng chữa bệnh của nụ, lá vối là như thế nào. Thế nhưng, từ vận dụng thực tế dùng nụ vối, lá vối đun nước uống thấy tính mát, giải nhiệt, ngủ tốt... nên họ cứ dùng như một thói quen. Quả là nước vối uống rất mát, rất ngon! Cứ những buổi đi học, hay đi làm đồng về mà làm vài bát nước vối đun sôi để nguội thì rất thú vị. Cơn khát như bị xua tan nhanh chóng. Nếu có mấy viên đá lạnh bỏ vào thì thật tuyệt. Sáng sớm nào cũng vậy, mẹ dậy nấu cám cho lợn, chuẩn bị luộc khoai sáng cho cả nhà là mẹ lại đun một nồi nước nụ vối thật to để uống cả ngày. Chiếc liễn to dùng đựng nước vối nguội để ở bàn, còn phích nhỏ đựng nước vối nóng dự trữ nhỡ khi nhà có khách muốn uống ngụm nước ấm.

Nước nụ vối ngon, mát và có khá nhiều tác dụng trong chữa bệnh được khoa học phát hiện đã khiến cho hai cây vối nhà tôi càng có giá. Gần đây, nụ vối nhà tôi không những dùng để gia đình uống quanh năm mà còn dùng để bán. Những năm tôi đã lớn, mỗi năm mẹ bán được mấy chục cân nụ vối khô thu về một khoản cũng đáng kể để đóng góp vào việc chi tiêu trong gia đình. Thế nhưng, dù nụ vối “có giá”, mẹ vẫn giữ thói quen là san sẻ với hàng xóm và bà con họ hàng để họ cùng có nụ, lá vối dùng đun nước uống.

Xa quê bao năm, sống ở thành phố và từng dùng muôn vàn thứ đồ uống từ bình dân tới hảo hạng đắt tiền nhưng tôi vẫn luôn thèm muốn một cốc nước nụ vối đậm đà mẹ nấu. Vẫn biết là ở thành phố sự xuất hiện của thứ đồ uống này là khá lỉnh kỉnh, nhưng mỗi khi có dịp về quê tôi lại được mẹ gói gém cho một gói nụ vối thật to để mang đi uống dần, cũng như làm quà biếu.

Mấy năm gần đây tôi giữ thói quen dùng nụ vối uống hàng ngày chứ không dùng trà hay nhân trần, bởi giờ đây mua loại “trà” này ở bất cứ đâu trong thành phố cũng không quá khó như ngày trước. Và mỗi khi đun nước chế nụ vối để bỏ vào tủ lạnh uống dần trong ngày, hình ảnh người mẹ vất vả, nghèo khó của tôi vẫn thức dậy mỗi sớm mai đun nước cho cha con tôi uống luôn hiện về. Nghĩ về mẹ tôi lại thấy thương, bởi giờ đây bà đã là người của thiên cổ.