Sự tỏ ngộ tới mức độ nào, thấp cao hẹp rộng, cất bước thấy đường đi gặp ghềnh hay bằng phẳng thênh thang, tiến lên hoặc ngừng lại hay thối lui, tất cả đều tùy ở tâm lực và công phu hành trì của hành giả.

Dưới đây là một số lý giải người khéo tu đã đạt tới:

1. Một lời khuyên dễ hiểu

Về hình thức, đây là câu văn ngắn gọn dễ nhớ, dễ tâm niệm thường xuyên. Về nội dung, đây là một lời khuyến tu dễ hiểu, có tác dụng dễ khởi tín tâm đối với người vừa mới hội duyên với Đạo pháp và tăng trưởng tín lực đối với hành giả đã mộ đạo. Nói chung, câu văn ngắn gọn gây được ấn tượng khắc sâu trong tâm khảm tín đồ: Phật gần gũi với con người, không có sự cách biệt sức người thế gian không thể với tới. Phật không phải là Thượng Đế, một vị Linh Thần cai quản thế gian nắm trọn trong tay quyền định đoạt số mạng người trần mắt thịt không biết gì đến Phật pháp vi diệu cao thâm. Con Người nhất tâm tu sẽ thành Phật. Hãy tin vào Phật, làm theo lời Phật dạy là đã cất chân bước đi những bước đầu tiên trên đường giải thoát. Đây là một lời khuyến dễ hiểu, ai cũng có thể tin và làm theo được.

Đọc sách học Phật để trở thành Phật

2. Một quá trình tiến tu

Câu văn gồm có bốn phần, mỗi tiếng một phần trong quá trình tiến tu:

Người là phần trước tiên, hành giả khéo tu cần tự biết mình, Phật học gọi là Tự Tri, hành giả vừa đóng vai chủ thể vừa đóng vai đối thể tự xem xét chính mình. Mình là người, một chúng sanh trong Lục Phàm (Địa ngục, Ngạ quỷ, Súc sanh, A-tu-la, Người và Thiên tiếng Sanskrit là Deva tức chúng sanh đứng đầu trong Lục Phàm có trí tuệ sáng suốt, đạo đức, hạnh phúc và trường thọ nhưng vẫn còn ở trong Luân Hồi). Ở cương vị làm Người tức có cái tốt có cái xấu như thường nói Nhân vô thập toàn, không ai mười điều tốt cả mười. Nhận định như vậy, đã là Người tất phải Tu, tăng trưởng những cái tốt và giảm trừ những cái xấu.

Tu là phần thứ hai kế tiếp sau tự tri. Đây là nghĩa vụ trong đạo làm Người, có tính cách bắt buộc phải lo tròn, từ nghĩa vụ đối với bản thân đến nghĩa vụ đối với gia đình, họ hàng thân thích, dân tộc và cộng đồng nhân loại, đối với cả ba thế hệ quá khứ, hiện tại và tương lai. Không tu hay vụng tu, trễ nải, mù quáng... chúng sanh đang được làm Người sẽ đọa xuống làm Súc sanh, Ngạ quỷ, sống dưới Địa ngục. Khéo tu, nhất tâm hành trì Chánh pháp hành giả sẽ thăng tiến trên đường giải thoát.

Thành là phần thứ ba làm sáng tỏ công việc tu trì. Tu là chuyển hóa tâm thức, từ cái xấu trở thành cái tốt, Phật học thường nói là từ ác nghiệp chuyển thành thiện nghiệp, diệt trừ tội căn và làm tăng trưởng phúc căn, tránh họa tăng phúc... Tu là việc làm thường xuyên hàng ngày, không lúc nào ngưng lại giống như kẻ bộ hành di chuyển từ điểm xuất phát ở cương vị làm Người tiến tới đích là viên thành Đạo quả thành Phật.

Kẻ bộ hành tự kiểm điểm mỗi ngày tiến được bao xa, ít nhất cũng được vài ba bước hay dừng lại chán nản không bền tâm vững chí, tai hại hơn nữa lại đi thụt lùi vì u mê mù quáng lầm đường lạc lối rơi vào Tà đạo mê tín. Sống làm Người thời phải Tu, phải luôn luôn trở thành mới hơn, hôm nay tốt hơn hôm qua và ngày mai sẽ tốt hơn hôm nay. Hai tiếng tu và thành ghép lại diễn ý năng động hành trì thực chứng, không phải chỉ làm xong việc lý giải, hiểu rõ lời Phật dạy là đã Tu xong, đã Ngộ đạo.

Phật là phần thứ tư và là phần chót cùng diễn ý viên mãn Đạo quả. Đây là điểm tới trong quá trình tiến tu, cứu cánh việc hành trì Chánh pháp. Tu là minh Tâm, kiến Tánh thành Phật. Phật là bậc Đại Giác, Nhất thiết chủng Trí, thông suốt hết tất cả mọi pháp giới cũng từ Người chuyển hóa thành Phật. (còn tiếp)