Có dịp đi và trải nghiệm ở các vùng miền trên khắp đất nước, những nơi tôi đến, may mắn đến đâu tôi cũng được ăn chay, thưởng thức những món ăn chay với những nét ẩm thực riêng. 

Khi đến những nơi đó, tôi tháy có nhiều du khách nước ngoài tìm đến và họ rất thích các quán chay ở Việt Nam. Nhớ chuyến công tác về cố đô Huế đầu năm 2017, tôi xin tá túc tại một ngôi chùa, mượn xe máy các sư cô đi công chuyện Phật sự. Tất nhiên, ăn uống hành trang tự lo khi di chuyển. Huế, kinh đô ẩm thực, nhất là ẩm thực chay. Từ các nhà hàng sang trọng, đến các nhà hàng, quán cơm bình dân đều luôn đông khách. 

Một buổi sáng bên quán chay gần cầu Tràng Tiền, khi đó tầm hơn 8 giờ, chúng tôi vào gọi món, có 3-4 bàn khách đều người Huế. Tôi rất thích món bánh canh tươi, hương vị đậm đà, đặc trưng xứ Huế. Nước canh từ củ quả ninh như củ đậu, cà rốt, xu hào, mía, ngô… ngọt dịu, thơm mát. Bánh canh sợi dai mềm, ăn vừa miệng. 

Tôi gọi đồ xong, chừng 10 phút, một tốp hơn mười người, đều du khách nước ngoài, dạo bộ, hướng về quán, rồi vào quán ăn sáng. Chắc chắn họ đã ăn quen, có bạn còn nói rõ tiếng Việt, trật tự gọi đồ ăn, rồi ngồi nói chuyện, chia sẻ cùng nhau. 

Đồ ăn được mang ra, nhóm khách nước ngoài mỗi người một suất ăn. Năm, sáu bạn ăn bánh canh tươi. Bạn ăn bún, bạn ăn bánh cuốn, bạn ăn cơm chiên… Đồ ăn chung là đĩa bánh bột lọc chay, đặc sản Huế, thường được cung cấp bởi các chùa, các sư cô làm rất ngon. Đang rôm rả chuyện trò, đồ ăn được bày ra, ai cũng trật tự, không còn tiếng cười nói. Tiếp đó, các bạn đều trang nghiêm, chắp tay trước ngực, cùng giữ yên lặng rồi nhẹ nhàng dùng bữa sáng. Tôi biết, họ đang dùng bữa trong chính niệm, vừa cùng nhau thực hiện nghi thức Phật giáo trước khi ăn, theo phong tục nhập gia tùy tục khi thấy các phật tử thực hành. 

Đặc biệt hơn, khi đến một số chùa, tôi thấy các bạn trẻ người nước ngoài thực hành các nghi lễ thuần thục, các bạn tự ngồi thiền nơi gian Tam Bảo, rồi đi thiền hành. Khi dùng bữa, họ đều chắp tay, nhẹ nhàng, không một lời nói, tiếng cười để hòa cùng không gian thanh tịnh lúc đó. 

Dễ hiểu, bởi Huế không chỉ là một trong những nôi Phật giáo lớn nhất Việt Nam, mà con là kinh đô ẩm thực chay. Hoan hỷ thay khi du khách nước ngoài đến thăm miền đất cố đô, đều thích ăn chay, thích vãn cảnh chùa, thực tập, thực hành Phật pháp.

Từ Huế ra Đà Nẵng không xa, tôi đi xe máy mất 2-3 tiếng. Tới thành phố biển Đà Nẵng, la cà quán xá, những tưởng du khách, thực khách chỉ thích hải sản. Nhưng không, vẫn không ít du khách tìm đến các quán cơm chay. Hay dù có ở nhà hàng, quán cơm phục vụ đủ món, họ vẫn biết gọi rau củ quả, cơm canh thanh đạm. 

Chuyện người Tây ăn chay, tôi ấn tượng chuyến đi mới đây về Phong Nha-Kẻ Bàng nơi miền quê Quảng Bình. Gần khách sạn mi ni nơi tôi ở, có nhà hàng Việt Nam “Lantern Vietnamese Restaurant” (nhà hàng đèn lồng Việt Nam). Toàn bộ thực đơn, thông tin đều bằng tiếng Anh, có lẽ chủ quán chủ định phục vụ khách nước ngoài là chủ yếu. Trên bảng thực đơn, thiết kế đơn giản là hình các món ăn, rồi tên món, có ghi rõ: Vegetarian, kèm đó là hình rau, củ, quả (đồ ăn dành cho người ăn chay). Nhiều thực khách vào gọi các món Âu. Nhưng, không ít người vào chỉ gọi rau, củ quả, bát cơm nhỏ và canh rau. Tôi trải nghiệm đồ chay ở đây, những món phong cách Âu: Salad rau thơm mát gồm rau xà lách, cà chua thái lát, ớt chuông xanh, đỏ thái lát; cải tím, hành tây, cần tây… trộn nước sốt chua thanh, cay nhẹ. Vị vừa miệng, ăn khá ngon. Món súp rau tôi khá thích: Bát súp nóng hổi vừa thổi vừa ăn. Canh rau củ thì đúng, nước canh chua nhẹ, ngọt thanh, hơi cay. Canh gồm cà rốt thái chỉ, khoai tây, đậu bắp, hành tây, ớt chuông xan, ớt chuông đỏ… Có hôm lỡ đi mưa về, hơi se lạnh, tới quán gọi bát súp rau, ăn xong tỉnh cả người. Chút trải nghiệm nơi Trung tâm Du lịch Phong Nha, Quảng Bình vậy…

Cuối tuần vừa rồi, tôi ăn tối tại nhà hàng Buffet chay 109 Trần Hưng Đạo (Hà Nội), không ít thực khách là người nước ngoài. Slogan của nhà hàng nêu rõ “Văn hóa ăn chay: Ăn đến đâu, lấy đến đấy”. Cũng hay, ăn biết đủ, mới ngon. Có anh bạn người nước ngoài, chiều cao có phần quá khổ, nên anh chọn một góc bàn riêng, ngồi ghế cao (ghế thường đặt các quầy bar). Anh lấy đồ ăn, đủ món, vừa một đĩa, về chỗ ăn ngon lành. Ăn hết, anh tiếp tục lấy đồ ăn, không quên lấy vài món ăn đậm chất thôn quê đất Việt như khoai sọ luộc, ngô luộc, khoai lang luộc… Anh ăn bằng đũa thuần thục, ăn gọn gàng, không ồn ào. Bàn tôi gần chỗ anh ngồi, đúng tầm quan sát nên tôi nắm bắt gần như trọn vẹn từng động tác. Có lúc tranh thủ hỏi chuyện anh, được biết anh đến từ Belarus, tên là Alex. Alex vui vẻ chia sẻ: Tôi thích ăn đồ ăn chay Việt Nam, vì đồ ăn chay Việt Nam dễ ăn, gần gũi với thiên nhiên. 

Tôi thấy vui. Nhiều người nước ngoài thích ăn chay, mà chắc chắn tiêu chí hàng đầu của họ là bảo vệ sức khỏe. Nơi nhà hàng có không gian khá thoáng, gam màu chủ đạo của nội thất thiết kế là màu nâu trầm, một trong những màu đặc trưng tín ngưỡng đạo Phật. Tiếng nhạc thiền du dương, êm dịu. Khiến ai cũng thấy thoải mái. Tôi hồi tưởng lại những nơi đã đến, hệ thống nhà hàng, quán chay đều có thiết kế đơn giản, màu sắc ấm cúng. Đặc biệt, hiếm sự ồn ào. 

Mỗi nơi có phong vị ẩm thực riêng. Không gian kiến trúc cũng mang bản sắc riêng. Nếu như ở Huế, kiến trúc chủ đạo vật liệu là tre, gỗ; thì ở Đà Nẵng các quán thiết kế có phần hiện đại. Hà Nội hay một vài tỉnh thành phía Bắc, thiết kế nhà hàng giao thoa giữa truyền thống và hiện đại. Nơi các nhà hàng, quán chay đều có nhạc thiền, nhạc phật giáo không lời nghe êm dịu lòng người. Đặc biệt, đến với miền đất Thiền môn xứ Huế, thực khách còn được nghe Nhã nhạc Cung đình Huế, hay các bản nhạc Phật giáo âm thanh sâu lặng.

Ẩm thực chay Việt Nam ngày càng phong phú, đáp ứng đa dạng nhu cầu thực khách, dù món ăn phong cách Âu, Á, Mỹ La Tinh, hay những món ăn đậm đà phong vị ẩm thực Việt truyền thống. Bên cạnh đó, không gian yên tĩnh, thoáng mát, cảm giác thoải mái, yên bình.

Du khách nước ngoài vốn đã yêu mến đất nước, con người Việt Nam, nay biết đến ẩm thực chay Việt Nam, họ thích ăn, và thường biết tìm đến những nhà hàng, quán ăn chay bởi ăn chay ở Việt Nam: Đồ ăn ngon, rẻ, dễ ăn, dễ kiếm tìm. Với các du khách nước ngoài thích ăn chay, không chỉ bởi đồ ăn ngon, mà còn là cội nguồn của một dân tộc có bề dày truyền thống Phật giáo.