>>Những giáo lý Phật giáo nên đọc

Tham lam không bao giờ và ở đâu được coi là ưu điểm. Âu đấy là điểm tương đồng trong khác biệt giữa các hệ giá trị sống?

Trong giáo lý căn bản, Phật giáo nhấn mạnh cảnh giác với tham, sân, si sống tinh thần vật chất con người. Tham không hẳn chỉ hiểu hẹp tham ăn, ngủ, tiền bạc, lợi lộc... Tham còn ở vế lớn, về tinh thần: tham danh, tham lời ngon ngọt tâng bốc, tham sắc dục...Nội hàm tham, theo ý Phật vô cùng rộng và va đụng hết thảy nhân sinh. Có thể nói, hàng ngày hàng giờ, từng sat na, nhân sinh - dù là tín đồ tôn giáo, giai tầng, hoàn cảnh... bất kỳ - sống trong không khí đặc biệt của lòng tham và chiến đấu với nó, có khi ngay ở chính mình, để bảo vệ công lý, đạo lý, sự thiện lương, đạo đức...

Tôi có bán buôn lặt vặt và hàng ngày va đụng chợ búa, để ý, rồi nhận ra: bán giá nào cũng có người chê đắt! Người mua luôn khát khao cái giá hạ mãi không ngừng bất chấp ở chừng mực - ngưỡng - nào đấy, giá có thể hay chắc chắn gây phương hại cho thị trường ổn định, cho người sản xuất và thương nhân. Sự đôi co mặc cả có khi vài đồng lẻ, quyết liệt đến khó tin. Lòng tham đấy.

Có người ôm giấc mơ giản dị, chốn quan trường, một chức quan be bé đủ cơm ăn áo mặc, chút danh phận với đời. Nhưng rồi anh chị ấy mải miết chạy theo danh vọng bao nhiêu cũng không thỏa, mất ăn mất ngủ, tranh đấu không ngừng để chiếc ghế cao hơn dù chỉ một phân. Tham danh.

Dịch vụ chăm sóc nhân dáng phụ nữ (và cả nam giới) ăn nên làm ra mãi vì khách hàng không hài lòng với những gì đã có đang có, trời cho, nâng cấp  miết, bất chấp hệ số rủi ro và chi phí đắt đỏ... Tham sắc.

Chính lòng tham vô độ là động lực mãnh liệt của nhân loại chinh phục tự nhiên, khám phá, kiến tạo và phát hiện. Các cuộc phát kiến địa lý để có bản đồ thế giới hoàn thiện dần nói lên điều đó. Chinh phục không gian, cách mạng khoa học kỹ thuật... Nói cách nào đấy, lòng tham cũng đã góp phần to lớn hình thành đời sống văn minh ngày nay. Vậy, có một cách hiểu nào đấy khác nhau về chữ THAM?

THAM nghiên cứu học hỏi cần lao để phát triển, thăng tiến, không bị cho là xấu, tiêu cực hay ác. Đấy là khát vọng, mong cầu chính đáng và  nên có. Ngay giới tu sĩ và tu sĩ phật giáo cũng có thể dùng chữ "tham" để chí nỗ lực tinh tấn đạt ngộ, đến mục đích tu hành. Ai cho dáy là lòng tham xấu ác? Nó, lòng tham ấy, thành động lực.

Tôi cũng để ý và có lần thú vị nhận ra ý nghĩa đặc biệt của chữ "thi": thi ở học đường, đấu trường thể thao hay sân khấu...Thi tú tài, cử nhân, tiến sĩ...đã đành, nó xác lập đẳng cấp, ghi nhận tiến bộ và kết quả học tập nghiên cứu. Song, có khi người ta tinh quái tổ chức những cuộc thi mà đỉnh cao là phong bì mấy trăm hay một triệu bạc (VNĐ), mảnh giấy in vội cùng tiếng vỗ tay, cả nước một ngày có bao nhiêu cuộc thi như thế không ai thống kê hết, vậy mà tranh nhau, ngẩng đầu như lên bục danh dự nhận nobel! Tâm lý sinh chữ thi, giải thưởng. Chuyện một lớp học 100% có giải thưởng không hiếm, ở xứ mình, cũng khai thác lòng tham danh vị. Chữ tham ở đây có tiêu cực?

Như trên sân cỏ, lòng tham chức vô địch danh giá cuốn các cầu thủ xung trận không khác trên chiến trường, không ai trách họ "tham" thành tích, sự lơ là chểnh mảng trên sân bị lên án la ó và có hậu quả. Người ta vỗ tay tán thưởng lòng tham ấy, tham danh dự, một giá trị ở đời trần tục. Nhưng khi chơi xấu, phá chân, tiểu xảo, ăn gian... cũng vì lòng tham không đi cửa chính, bị lên án, đả kích và có hậu quả. Cũng sự tham, khác nhau nhiều.

Hàng ngày, từng sat na, nhân  sinh chiến đấu với lòng tham, các hành giả cũng chiến đấu sinh tử với lòng tham phàm tình trong chính bản thân sâu dày nghiệp chướng còn đâu đấy, như một nỗ lực gạn đục khơi trong, lắng lọc thân tâm tìm nẻo sáng, sự giải thoát.

Lòng tham, chữ tham, khôn cùng...