Đưa chánh niệm vào đời sống - nhìn từ vụ đánh người ở quán cà phê

Camera ghi lại cảnh một người mặc trang phục lịch sự, được cộng đồng mạng gọi là “tổng tài”, giơ tay ra hiệu, lập tức có người trong nhóm tiến tới tát, đấm nhân viên đến ngã xuống sàn. Câu chuyện khiến nhiều người bàng hoàng, bởi nó phản ánh một thói quen đáng ngại: dùng bạo lực để dằn mặt, thay vì chọn cách đối thoại văn minh.

Đây không phải vụ việc cá biệt. Thời gian gần đây, đã có nhiều vụ việc tương tự gây bức xúc: tài xế bị hành hung giữa đường vì nhắc nhở va quẹt giao thông; người dân bị đánh chỉ vì góp ý khi thấy hành vi chen lấn nơi công cộng; học sinh, sinh viên có khi trở thành nạn nhân của những màn “ra oai” của nhóm bạn đông hơn. Tất cả đều phản ánh một thực trạng: sân hận và bạo lực vẫn đang ngấm ngầm chảy trong đời sống xã hội, chỉ chờ một va chạm nhỏ để bùng phát.

Người học Phật hiểu rằng, tham - sân - si vốn luôn có sẵn trong mỗi người. Nếu không biết chăm sóc tâm, thì chỉ cần một lời nhắc nhẹ cũng có thể bị diễn dịch thành sự xúc phạm; chỉ cần một cử chỉ vô tình cũng có thể trở thành cái cớ để bùng nổ bạo lực. Như lời Thiền sư Thitsar Shwesi Sayadaw đã dạy: nếu không giữ gìn tâm, ba nghiệp thân - khẩu - ý đều khó được bảo hộ. Và khi tâm sân nổi dậy, hành động và lời nói sẽ trở thành công cụ gây khổ đau cho người khác.

Trong vụ việc tại quán cà phê, nếu cả hai bên - người nhắc nhở và người bị nhắc - đều có chút chánh niệm, sự việc đã không đi xa đến thế. Người hút thuốc có thể lắng nghe lời góp ý với thái độ khiêm nhường, vì lợi ích của số đông. Người nhắc nhở có thể chọn cách nói rõ ràng, ôn tồn hơn, tránh tạo cảm giác đối đầu. Nhưng khi thiếu tỉnh thức, cái tôi lập tức bị chạm, dẫn đến phản ứng tự vệ bằng quyền lực và bạo lực.

Điều đáng tiếc là, hành động ấy không chỉ gây thương tổn cho nạn nhân, mà còn khiến chính người gây ra hành vi chịu tổn hại: bị dư luận lên án, bị cộng đồng mạng “réo tên”, và có nguy cơ phải đối diện pháp luật. Đây chính là hệ quả nhãn tiền của luật nhân quả: gieo sân hận thì gặt lấy khổ đau.

Để không lặp lại những vụ việc như vậy, giải pháp không chỉ dừng ở xử lý bằng pháp luật sau khi sự việc đã xảy ra, mà cần khơi dậy trong cộng đồng thói quen sống tỉnh thức. Một xã hội an lành chỉ có thể được xây dựng khi mỗi người biết quay về giữ gìn tâm mình.

Thực tập thiền và chánh niệm không phải là điều xa xôi. Nó có thể bắt đầu bằng những hành động nhỏ: một hơi thở sâu trước khi phản ứng, một khoảng dừng trước khi buông lời, một sự lắng nghe chân thành thay vì vội vàng tranh cãi. Khi học được cách dừng lại, ta sẽ thấy giận dữ chỉ là một cơn sóng - đến rồi đi - và ta không cần phải hành động theo nó.

Đặc biệt, việc đưa chánh niệm vào trường học là điều cần thiết. Nhiều quốc gia đã áp dụng thành công các chương trình “Mindfulness in Education” - dạy học sinh cách ngồi yên, thở, nhận diện cảm xúc, lắng nghe nhau. Ở Việt Nam, nếu học sinh được tiếp xúc với chánh niệm từ sớm, các em sẽ học cách quản lý cảm xúc, giảm bạo lực học đường, tăng tình thương và sự cảm thông. Những bài học về nhân quả - gieo gì gặt nấy - cũng cần được lồng ghép, để thế hệ trẻ ý thức rằng mỗi hành động, lời nói đều để lại dấu ấn trong đời sống.

Trong gia đình và nơi làm việc, việc thực tập chánh niệm cũng có thể trở thành văn hóa. Một bữa cơm biết ơn, một cuộc họp bắt đầu bằng vài phút thở yên, một buổi sáng không vội vàng… tất cả đều góp phần tạo nên môi trường giảm căng thẳng, giảm bạo lực.

Nhìn từ vụ việc ở quán cà phê, ta thấy rõ rằng bạo lực không chỉ là cú tát, cú đấm, mà còn là hệ quả của tâm thiếu tỉnh thức. Pháp luật sẽ xử lý kẻ vi phạm, nhưng chỉ khi xã hội biết gieo trồng chánh niệm, mới có thể ngăn ngừa tận gốc. Người học Phật hiểu rằng mọi hành động đều mang theo nhân quả, và chỉ khi biết chăm sóc tâm, ta mới giữ được thân, khẩu, ý trong sáng.

Mong rằng từ những sự việc đau lòng như thế, chúng ta biết thức tỉnh: thay vì để sân hận dẫn dắt, hãy tập thở, tập dừng lại, tập lắng nghe. Khi đó, mỗi người đều có thể là một ngọn đèn, thắp sáng cho đời sống bằng hiểu biết và từ bi. Và xã hội sẽ bớt đi những cú đấm, cú tát, bớt đi những lời réo gọi phẫn nộ, để thay bằng sự cảm thông và an lạc.