Góc nhìn về vấn đề thống kê số lượng tín đồ Phật giáo

>> Phật tử có thể đọc thêm loạt bài về Lời Phật dạy 

Vấn đề thống kê số lượng tín đồ tôn giáo nói chung, Phật giáo nói riêng, thường vào dịp thống kê dân số, trong đó kê khai “dân tộc” và “tôn giáo”. Đối với các tôn giáo như Thiên Chúa giáo, Tin Lành giáo thì không có vấn đề để nói, vì Giáo hội của Tôn giáo đó có thống kê khi làm phép rửa, lúc mà đã chính thức trở thành tín đồ, con chiên của Chúa. Do vậy, Tổng cục thống kê dân số căn cứ vào lời khai của tín đồ Kitô giáo xác định số lượng tín đồ. Nhưng không phải tất cả lời khai theo thống kê dân số đều xác định chính xác tín đồ của một Tôn giáo như Đạo Phật. Thống kê dân số thì có mục dân tộc và Tôn giáo. Thống kê riêng Tôn giáo thì Giáo hội hoặc cơ sở địa phương cung cấp lượng số tín đồ.

“Theo thống kê của Ban Tôn giáo chính phủ Việt Nam năm 2009, có 6.802.318 tín đồ Phật giáo [1], còn theo số liệu thống kê của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, cả nước có gần 45 triệu tín đồ quy y tam bảo, có 839 đơn vị gia đình Phật tử [2] và khoảng 44.498 tăng ni, hơn 14.775 tự, viện, tịnh xá, tịnh thất, niệm Phật đường.”

“Cũng theo số liệu của cuộc tổng điều tra dân số năm 2009, ở Việt Nam có nhiều tôn giáo khác nhau, trong đó có 3 tôn giáo với số người tin theo lớn hơn 1 triệu người. Đó là: Phật giáo có 6.802.318 người, chiếm 43,5% trong tổng số người theo các tôn giáo; Công giáo có 5.677.086 người (36,3%), và Phật giáo Hoà Hảo có 1.433.252 người (9,2%)." Không có số liệu thống kê chính thức được cập nhật sau năm 2009, nên trong những năm gần đây, các nhà nghiên cứu thường trích dẫn số liệu ước tính của Ban Tôn giáo Chính phủ. Theo đó, năm 2011, số lượng tín đồ Phật giáo vào khoảng 10 triệu người và tăng lên là hơn 11 triệu người vào năm 2013. (Theo tạp chí CSVN)”

Qua bản báo cáo của Ban Tăng sự Trung ương GHPGVN năm 2019, hiện nay có: 18.446 tự viện Bắc Tông, 454 chùa Nam tông Khmer, 106 chùa Nam tông Kinh, 541 tịnh xá, 467 tịnh thất, 998 Niệm Phật đường, 54 tự viện Phật giáo người Hoa. Tăng ni có: 53.941 gồm 38.629 Bắc tông, 8.574 Nam tông Khmer, 1754 Nam tông Kinh, 4.984 Khất sĩ. Tín đồ khoảng 60% / 93.000.000 dân số.

Với số lượng chùa, am, thất, tự viện  toàn quốc kể trên thì 20.068 cơ sở, tính san bằng  mỗi cơ sở có khoảng 3.000 tín đồ, thì lượng số sẽ không nằm ở số thống kê.

Con số thống kê ấy nói lên điều gì? Và thực chất của con số đó có đáng tin cậy?

Truyền thống Phật giáo không chỉ tại Việt Nam, ngay cả Ấn Độ cũng thế, phần lớn các Tôn giáo đương thời chuyên tâm tu tập, không nặng về hành chính, ngay cả kinh giáo cũng chỉ truyền khẩu mà không chú trọng đến văn bản, mặc dù lúc bấy giờ và trước cả khi Đạo Phật xuất hiện, Áo Nghĩa Thư cũng đã có văn tự theo dạng thi ca gọi là Thánh thi.

Những ai được quy y, có Điệp phái, ít khi đến chùa ngoại trừ tang ma, hay các rằm ngày lớn, mặc dù tự biết mình là Phật tử, thậm chí truyền thống gia tộc đều là Phật giáo, nhưng khi điền khai vào bản thống kê dân số, họ cũng để không “Tôn giáo”.

Từ khi chính sách tín ngưỡng ra đời, Luật Tín ngưỡng, tôn giáo đã mở lối cho một số công nhân viên chức tự do đi chùa, đi lễ các Tôn giáo mà họ cảm thấy mình có đạo hay có tín ngưỡng tâm linh, trong nhà vẫn thờ Phật, thế nhưng khi kê khai vẫn là “không Tôn giáo”; chính vì thế, Tổng cục thống kê dân số y cứ vào đó mà báo cáo thống kê số lượng tín đồ các Tôn giáo, trong đó, Phật giáo có 6.802.318 người, thậm chí còn bảo Phật Giáo đứng sau Kitô giáo.

Phật giáo không có sự ràng buộc như Kitô giáo phải đi lễ thường xuyên. Người Phật tử đã quy y hay tự nhận mình là Phật tử, người tin Phật, người có cảm tình với đạo Phật…muốn đi chùa thì đi không thì ở nhà tụng niệm cũng chả ai bắt buộc; chính tinh thần tự do tự giác đó mà vị trụ trì không thể nắm chắc số lượng tín đồ chính thức. Ngay cả một số đạo tràng có tổ chức hẳn hoi, thế mà nhà chùa vẫn khó mà nắm bắt thường xuyên số lượng tín đồ của chùa.

Người dân đã như thế thì một số viên chức, cho dù truyền thống cha ông là Phật tử, họ vẫn khai không “tôn giáo” là chuyện dễ hiểu; khi Tổng cục thống kê: “Đến thời điểm Tổng điều tra năm 2019, có 16 tôn giáo được phép hoạt động trên lãnh thổ Việt Nam. Tổng số có 13,2 triệu người theo tôn giáo, chiếm 13,7% tổng dân số cả nước. Trong đó, số người theo “Công giáo” là đông nhất với 5,9 triệu người, chiếm 44,6% tổng số người theo tôn giáo và chiếm 6,1% tổng dân số cả nước. Tiếp đến là số người theo “Phật giáo” với 4,6 triệu người, chiếm 35,0% tổng số người theo tôn giáo và chiếm 4,8% dân số cả nước. Các tôn giáo còn lại chiếm tỷ trọng nhỏ”. Với con số thống kê như thế khó mà xác thực. Vì thống kê hành chính khác với số lượng cụ thể trong sinh hoạt Phật giáo. So với năm 2011, số lượng tín đồ Phật giáo vào khoảng 10 triệu người và tăng lên là hơn 11 triệu người vào năm 2013. (Theo tạp chí CSVN)” thì năm 2019 Tổng điều tra dân số bảo: số người theo “Phật giáo” với 4,6 triệu người, liệu có mâu thuẫn chăng?

Thật ra, không chỉ Phật giáo Việt Nam, ngay cả việc thống kê tín đồ Phật giáo trên thế giới cũng lắm nhiêu khê. Tỷ lệ số lượng tín đồ Phật Giáo chiếm khoảng 7% dân số thế giới vào năm 2015 nhưng dự kiến sẽ giảm xuống khoảng 5% vào năm 2060 (Theo ước tính của Trung tâm nghiên cứu Pew năm 2010, phân nửa những người theo đạo Phật sống ở Trung Quốc. Tuy nhiên, họ chỉ chiếm 18% dân số của đất nước này. Hầu hết những người theo đạo Phật còn lại trên thế giới, sống ở Đông và Nam Á, bao gồm 13% ở Thái Lan (nơi 93% dân số theo đạo Phật) và 9% ở Nhật Bản (35% theo đạo Phật). Chỉ có khoảng 1,4% số người theo đạo Phật trên thế giới sống ở các quốc gia ngoài châu Á.)

Đây là tình trạng chung của Phật giáo khắp nơi. Quan trọng không nằm ở số thống kê, lãnh đạo Phật giáo cần có kế hoạch truyền đạt giáo lý cho tín đồ nắm vững để tự bảo vệ trước những học thuyết khác khỏi bị lúng túng mất niềm tin. Phật giáo không cần quan tâm quá mức số thống kê, hãy quan tâm những ai đã đến với đạo Phật phải giữ vững niềm tin khỏi bị cải đạo. Những ai tin Phật, đến chùa đều được xem là tín đồ Phật giáo, bởi chỉ có tín đồ mới có niềm tin với Phật, tin Phật đã là tín đồ Phật giáo, cho dù có quy y hay không quy y. Hiện nay rất nhiều người ăn chay trường, vẫn sinh hoạt đạo tràng nhưng chưa hề quy y, không thể bảo họ không phải Phật tử. Tinh thần người Phật tử không câu nệ vào chuyện mình kê khai có tôn giáo hay không tôn giáo, họ biết rằng "im lặng như chánh pháp” không phải vì thế mình không còn là một Phật tử.

Là tín đồ Phật giáo, có thể phân làm nhiều hình thái: Tín đồ thuần thành, đã quy y, thường xuyên đi chùa, trai lạc định kỳ hay trường kỳ. Tín đồ cảm tính, thích thì đi chùa, không thì thôi; tín đồ Xuân – Thu nhị kỳ đi chùa vào rằm lớn hoặc gia sự có vấn đề, nhà vẫn thờ Phật. Có những tín đồ tuy không đi chùa, ở nhà vẫn trai giới nghiêm túc, hành trì miên mật. Do Phật giáo không có sự ràng buộc nên quần chúng Phật giáo lúc thì như núi cát, khi thì phẳng lờ khi cơn bão thổi qua, thế thì việc tự khai không “tôn giáo” để khỏi bị ràng buộc là cách thong dong tự tại của quần chúng tín ngưỡng như Phật giáo.

Vậy tín đồ được xem là Phật tử khi họ có niềm tin với Phật giáo; niềm tin kê khai cũng được, không cũng không sao.

Trích một định nghĩa từ Quốc hội khóa XI đã thông qua. Theo Khoản 8, Điều 3, Pháp lệnh tín ngưỡng, tôn giáo năm 2004, tín đồ được hiểu như sau: “Tín đồ là người tin theo một tôn giáo và được tổ chức tôn giáo thừa nhận".