"Hiểu thấu đáo hơn về nhân quả"

Câu hỏi:

Kính bạch Sư Ông!
Hôm nay con có đọc được một ý kiến về luật nhân quả của một dịch giả như sau:


Trong đời sống, bà con cô bác hẳn thường nghe câu: "sống thế có ngày sẽ bị 'quả báo'", hoặc câu "cuộc đời hiện nay chính là 'nghiệp báo' của kiếp trước"
Cả hai cách nói này đều xuất phát từ một cách hiểu về nghiệp như điều gì có tính công bằng 1:1 kiểu ác giả ác báo. Đây là cách hiểu về nghiệp rất phổ biến trong đại chúng ở Việt Nam.
Cách hiểu này về nghiệp thực ra là dựa trên một sự hiểu/dịch một thuật ngữ Sankrit/Pali sang Hán Văn. Thuật ngữ đó là: Vipàka. 2 dịch giả dịch Kinh Phật sang Hán Văn là Cưu Ma La Thập và Chân Đế đều dịch chữ này là quả báo, và theo đó, karmavipàka được dịch là nghiệp báo.
Tuy nhiên, sau này, cách hiểu/dịch này đã bị đặt vấn đề. Bản thân Vipàka còn có nghĩa "chín" (ripening). "Chín", là một quá trình làm biến đổi trạng thái ban đầu của sự vật, và khiến cho chúng đổi khác. Gạo, sau khi được nấu chín, sẽ thành cơm. Trái, sau khi chín, thì ăn vào sẽ không còn đau bụng. Nhìn rộng ra, một người lao động vất vả hôm sớm chuyên cần chăm chỉ, thì đó là họ đang gieo một dạng nhân. Cái nhân này không có gì dễ chịu sung sướng cả. Thế nhưng khi họ thành công, tức là thu về quả, thì cái quả đó lại là sự thoả mãn, sung sướng. Chưa hết, trong giai đoạn gieo nhân, có thể họ chỉ là một người lao động ở dưới đáy xã hội, song khi gặt quả, họ lại có cơ hội tạo điều kiện cho con cái mình biến đổi địa vị xã hội, để bước vào các tầng cấp cao hơn, vân vân
Chính vì lẽ đó, vipàka sau này đã được dịch là dị thục, trong đó, "thục" là chín, và "dị" là khác. Có nghĩa là khi quả chín thì sẽ khác với nhân. Có nhiều cách hiểu về sự dị thục này, tuy nhiên, về bản chất, tất cả các cách hiểu này đều bác bỏ cách hiểu đơn sơ kiểu "quả báo" 1:1 nói trên.
Thậm chí, vào những năm 70 của thế kỷ trước, chính thiền sư Lê Mạnh Thát, trong công trình quan trọng (chính là luận văn tiến sỹ Phật học của ngài) nghiên cứu về triết học của ông tổ Duy Thức Học Vashubandu (Thế Thân) còn đề nghị dịch vipàka là "tiến trình xử lý" (processing), hiểu theo cách hiểu công nghệ thông tin, mà ở đó, nhân là input, sau khi qua tiến trình xử lý, sẽ ra ouput (quả).
Tóm lại, mối quan hệ nhân và quả hiểu theo cách hiểu này, hoàn toàn không có nghĩa "hoàn báo", "quả báo" hay "nghiệp báo", tức một cách hiểu có vẻ tương tự với định luật vật lý thứ 3 của Newton: Khi một vật tác dụng lực lên vật thể thứ hai, vật thứ hai sẽ tác dụng một lực cùng độ lớn và ngược chiều về phía vật thứ nhất.
Nhân và quả hiểu theo cách hiểu mới, "dị thục" (quả chín khác với nhân) thực tế mới chính là cách hiểu thấu đáo, và nó nắm bắt được tính phức tạp về triết học cũng như bản chất của đời sống.
Quan trọng hơn cả, cách hiểu này về nhân quả (dị thục) nhấn mạnh khả năng chuyển biến, thay đổi, và nó hoàn toàn đối lập với cách hiểu trước về nhân quả (hoàn báo), tức một cách hiểu nhấn mạnh khía cạnh ngăn chặn, cảnh báo hay doạ dẫm.”

Trả lời: