Bạch đức Thế Tôn, con thường có khuynh hướng nhìn sự vật một cách lưỡng nguyên: Khổ là xấu và hạnh phúc là tốt. Con đã từng tìm cách trốn chạy thế giới khổ đau và mơ tưởng đến một cõi Tịnh độ, nơi hoàn toàn chỉ có hạnh phúc. Giờ đây, con đã được học về sự thật của tương tức, con đã hiểu được rằng đi tìm một thế giới nơi chỉ có hạnh phúc là một ảo tưởng. Làm sao có thể tìm ra một nơi chốn mà chỉ có hạnh phúc và không có khổ đau?

Điều này cũng giống như đi tìm kiếm cái cao mà không có cái thấp, mặt trái mà không có mặt phải. Điều này không bao giờ xảy ra được. Con biết rất rõ rằng không bao giờ có thể trồng sen trên cẩm thạch, mà chỉ có thể trồng sen trên bùn. Một người làm vườn khéo léo luôn biết tận dụng rác bẩn và thối để làm ra phân bón, để trồng hoa, củ quả và trái cây ngon ngọt.

Khổ đau và hạnh phúc

Bạch đức Thế Tôn, như một người làm vườn giỏi, biết khai thác rác hữu cơ, con muốn học hỏi từ những khổ đau của con trong quá khứ để tạo dựng hạnh phúc cho con. Tâm con giống như đất, sự thực tập của con là những dụng cụ làm đất, và khổ đau trong quá khứ của con là phân bón. Nếu con khéo léo, con có thể chuyển hóa khổ đau thành hạnh phúc, và con tin chắc rằng con có thể làm được điều này. Chỉ cần nhớ lại những ngày tháng đói khổ là con cảm thấy hạnh phúc mỗi khi ngồi vào bàn ăn. Chỉ cần nhớ lại những giây phút bị cơn đau răng hành hạ là con cảm thấy tràn đầy lòng biết ơn trong giây phút này khi không bị đau.

Khổ đau trong quá khứ của con được dùng làm nền để cho hạnh phúc được hiện rõ. Mỗi lần con thong thả nhìn sâu vào khổ đau của con trong hiện tại, sự hiểu biết của con lớn lên thêm và tim con có thêm từ bi. Sự hiểu biết và lòng từ bi này giúp con kết nối được với người khác để thoát ra khỏi sự biệt lập trong ngục tù khổ đau của con. Nhờ vậy mà con hiểu được lợi ích của khổ đau khi con biết học hỏi từ chúng.

Con không còn sợ khổ và không trốn chạy khổ đau nữa. Con không còn mơ mộng đến một Tịnh độ nơi chỉ có hạnh phúc, cho con, cho các con của con và những người thân. Vắng khổ đau, làm sao trái tim con biết mở ra cho sự hiểu biết và tình thương? Con biết rất rõ rằng hai yếu tố này là nền tảng của hạnh phúc chân thật. Tịnh độ của con không phải chỉ làm bằng sen hay cúc, mà cũng được làm bằng bùn và phân bón, để nuôi rễ sen và rễ cúc. Con hiểu rằng bản tánh của mọi hiện tượng là tương tức, kể cả sống và chết. Sống chết duyên sinh với nhau: cái này có vì cái kia có.