Tâm là cội nguồn của mọi cảm xúc, từ vui vẻ, giận dữ, buồn bã, yêu thương, cho đến ghét bỏ, mừng rỡ hay ham muốn. Những cảm xúc này là gốc rễ của hạnh phúc hay đau khổ, tùy thuộc vào cách chúng ta đối diện và xử lý.

Hạnh phúc đến khi ta đạt được điều mình mong muốn, yêu thích, hay khát khao. Ngược lại, đau khổ xuất hiện khi ta đối diện với những khó khăn, trở ngại, hay khi những ước mơ không thành tựu. Khi tâm bị cuốn vào những suy nghĩ tiêu cực, nỗi buồn và sự tuyệt vọng bắt đầu nảy sinh, khiến chúng ta lạc vào mê cung của khổ đau.

Vì thế, hạnh phúc hay khổ đau đều do tâm tạo tác và làm chủ. Khi chúng ta thấy cuộc đời là khổ, đó chính là do tâm sinh khởi sự khổ mà thành. Ngược lại, khi ta cảm nhận cuộc đời là vui, thì cũng chính tâm tạo ra niềm vui đó. Giải thoát không xa vời, nó nằm ngay trong tâm ta, khi ta giữ cho tâm được bình yên, lòng được an vị, tánh được an nhiên, và pháp được bình đẳng.

Để có một cuộc sống an vui và bình an trong hiện tại cũng như an ổn về sau, ta cần buông bỏ những chấp niệm nơi tâm, không để tâm bám víu vào bất cứ điều gì. Sự buông bỏ này không có nghĩa là thụ động hay né tránh, mà là đối diện với mọi sự việc bằng tâm trí tỉnh thức và chánh niệm. Dù cho có gặp phải gian nan hay đau khổ, nếu ta đối diện bằng lòng từ bi, tâm vị tha và chánh trực, thì sẽ vượt qua mọi khó khăn một cách nhẹ nhàng.

Như câu nói trong thiền: “Khổ vui như giấc mộng.” Vậy giấc mộng này là ảo hay thật? Nếu là ảo, tại sao ta vẫn cảm thấy khổ đau hay hạnh phúc? Nếu là thật, sao khi tìm lại, ta chẳng thấy chúng tồn tại vững chắc? Thực ra, mọi thứ chỉ là do duyên hợp mà thành, do tâm bám chấp mà có, và khi tâm buông bỏ, chúng cũng tự nhiên tan biến.

Hãy nhìn một ví dụ đơn giản: có hai người cùng làm công việc bổ củi. Một người yêu thích công việc này nên làm việc hăng say, không cảm thấy mệt mỏi. Ngược lại, người kia thấy công việc nặng nề và không thích, nên làm việc uể oải và chán nản. Cùng một công việc, nhưng tâm trạng khác nhau dẫn đến kết quả khác nhau, hạnh phúc hay đau khổ, vui hay buồn, đều do tâm mà ra.

Vậy, để có cuộc sống hạnh phúc, ta cần buông bỏ những ý niệm tà vạy, những suy nghĩ không tốt và sự phân biệt. Khi tâm không còn chấp ngã, không còn bị tư kiến, ngã kiến điều khiển, tâm sẽ trở nên an nhiên, bình yên. Tâm an là gốc của đạo, là nguồn gốc của mọi pháp. Nếu tâm khởi tà niệm, mọi pháp sẽ trở thành bất chánh; ngược lại, nếu tâm chơn chánh, mọi pháp sẽ trở thành thiện pháp.

Người tu tập cần giữ cho tâm luôn an nhiên, để pháp luôn là thiện pháp. Khi tâm an, pháp sẽ là chánh pháp, mang lại sự an vui trong đời. Đạo không phải chỉ là sự bình an cho bản thân, mà còn là sự rộng mở của tâm hồn, là lòng từ bi không phân biệt, là hành động giúp đỡ mọi chúng sanh mà không đòi hỏi gì cho riêng mình.

Trong cuộc đời vô thường, không có gì là chắc thật, sớm còn tối mất. Hãy sống sao cho xứng đáng, sống sao cho tốt đẹp, để mỗi bước chân đều hướng về sự giải thoát, an nhiên, không uổng phí những năm tháng trên cõi đời này. Hạnh phúc hay khổ đau, tất cả chỉ là cách mà tâm ta nhìn nhận, chấp nhận và ứng xử với mọi sự việc trong cuộc sống.