Hoằng pháp trong Phật giáo từ xưa tới nay

>>Góc nhìn Phật tử

Từ khi giáo Pháp Đức Phật được thắp sáng ở thế gian, dấu chân hoằng hóa của Ngài hiện hữu trong cuộc đời hơn 45 năm du hóa và truyền dạy. Qua đó, Thánh Tăng đệ tử Phật được tu chứng nhiều quả vị khác nhau, hàng phục được những tư tưởng bất đồng, nhiều quan điểm dị biệt của nhiều hạng người, chúng sanh thấm nhuần hiểu biết giác ngộ từ lời Phật dạy trong việc hoằng pháp của Ngài. Trước khi Thế Tôn vận chuyển bánh xe Pháp, truyền bá giáo lý, hàng đệ tử vân du giáo hóa, Đức Phật nhắn nhủ các thầy “Vì lợi ích cho số đông, vì lợi ích cho chư thiên và loài người. Vì thế, quý thầy giáo hóa chúng sanh, quý vị nên đi mỗi người mỗi ngã không đi hai người một ngả”. 

Tăng Ni, người làm công tác hoằng pháp, là trụ cột của Chánh Pháp, người đại diện cho Tăng già, thay Phật làm việc Phật “Hoằng pháp vi gia vụ, lợi sanh vi bản hoài, tác Như Lai sứ, hành Như Lai sự” tức là “Vào nhà Như Lai, mặc áo Như Lai, ngồi tòa Như Lai” Nhà Như Lai, chính là tâm từ bi lớn trong tất cả chúng sanh. Y Như Lai chính là lòng nhu hòa nhẫn nhục. Tòa Như Lai chính là Nhứt thiết pháp không để an trụ nơi bảo sở. Như thế, chúng ta không thể đứng nhìn đạo Phật đi vào quên lãng hay chậm phát triển được. Hãy dõng mãnh dấn thân phụng sự vì Đạo pháp và Dân tộc. Hãy tôn trọng lý tưởng mỗi thành viên đã chọn lúc ban đầu, đem đến kết quả lợi lạc về sau.

Người làm công tác hoằng pháp lấy sự nghiệp phục vụ chúng sanh khắp mọi nơi, làm niềm vui sức sống cho mình. Lấy sứ mạng độ sinh để duy trì mạng mạch Phật Pháp. Lấy lý tưởng giác ngộ thành Phật để nêu cao ngọn đuốc trí tuệ và từ bi. Có như vậy thì công việc hoằng pháp hải ngoại của Phật giáo Việt Nam mới thật sự mạnh mẽ, trẻ trung, vững bước hành đạo trước những nhu cầu của tín đồ trong cũng như nước ngoài, đáp ứng nhu cầu Phật giáo hiện nay.

Công việc hoằng pháp, chúng ta ngày nay hãy dương cao ngọn cờ đạo pháp, dân tộc hơn nữa. Lấy tinh thần dấn thân phục vụ xã hội làm sức mạnh, niềm vui và lý tưởng sống. Đương nhiên, chúng ta nhập thế nhưng không bị hoà tan trong trần thế.

Như đã biết, Đức Phật là một nhà giáo dục, nhà hoằng pháp vĩ đại nhất trong lịch sử từ xưa đến nay. Bằng thân giáo, khẩu giáo của Ngài nên không có bất kỳ sự phân biệt nào đối với tất cả mọi người trong mọi giai tầng xã hội. Đức Phật dạy rằng Ngài đã tìm ra và đi trọn vẹn trên “Con đường cổ xưa, các đức Phật quá khứ đã từng đi qua”. Ngài khẳng định tiếp: Con đường cổ xưa này không bao giờ bị lỗi thời. Nghĩa là: “Quá khứ chư Phật đã dạy như thế, vị lai chư Phật sẽ dạy như thế, và hiện tại Ngài cũng đang dạy như thế.” Rõ ràng, ngày xưa những gì đức Phật hoằng pháp đóng góp cho chúng sanh, ngày nay không khác với những gì Phật giáo đã cống hiến cho nhân loại suốt 25 thế kỷ qua.

Vì vậy, phương pháp, vai trò của giáo dục và hoằng pháp của Ngài đã khá rõ ràng, đầy đủ, thiết nghĩ không cần phải bàn thêm. Đức Phật dạy: “Hãy tự xem con là hải đảo của con, hãy tự xem con là nơi nương tựa của con. Không nên tìm nương tựa nơi ai khác” và Ngài cũng nói rõ: “Các con phải tự mình nỗ lực. Các đấng Như Lai chỉ là đạo sư". Hoằng pháp là một công tác quan trọng để con người thấm nhuần chính pháp, giác ngộ giáo lý của Chư Phật. Đức Phật Thích Ca sau khi Thành đạo, Ngài cũng nghĩ đến việc hoằng pháp trước tiên, chính vì thế nên Ngài thành lập Tăng đoàn để chư Tăng lên đường hoằng dương chính pháp. Ngày nay quốc gia nào có Giáo hội, quốc gia đó chắc chắn có Ban Hoằng pháp. Đôi khi phương tiện hoằng pháp mỗi nơi có khác nhau, nhưng đều hướng đến chúng sinh am tường chính pháp của Ngài.

Hoằng pháp thời xưa: Việc hoằng pháp của Phật cũng như những vị tiền bối bằng thân giáo, khẩu giáo của quý Ngài là giúp cho chúng sinh hiểu được thiện ác. Nhằm phát huy điều thiện, xa lìa điều ác, vì mục tiêu của đạo Phật là “Không làm điều ác, thực hành các hạnh lành, giữ tâm ý trong sạch, đó là lời chư Phật dạy”. Hoằng pháp ở đây chúng ta hiểu đa diện chứ không chỉ đơn thuần là giảng dạy giáo pháp hay biên soạn giáo lý. Ngày xưa Đức Phật và chư Thanh văn đệ tử của Ngài đi trì bình khất thực vào mỗi buổi sáng cũng là hoằng dương chính pháp. Phương pháp này rất hữu hiệu và thực tiễn trong đời sống hằng ngày. Có rất nhiều người khi thấy Đức Phật trì bình khất thực khởi lòng tín thành và quy y. Đi khất thực là tinh thần nhập thế của đức Phật, trên cầu quả vị giải thoát, dưới hóa độ mọi người, mọi loài, vừa chứng tỏ Ngài hướng đến hoạt động xã hội, tạo duyên cho chúng sinh gieo nhân lành trong chính pháp, cơ hội giảng dạy giáo lý bằng phương pháp lý thuyết và thực hành. Khất thực thể hiện hạnh Từ bi, tinh tiến và nhẫn nại trong giáo lý đạo Phật. Truyền thống ấy, nay chỉ còn giữ lại ở Phật giáo Nam truyền.

Về phương pháp hoằng pháp ngày xưa, Đức Phật dùng hai phương tiện, đó là: đi bộ và thần thông. Trong Tăng Chi bộ kinh, chúng ta thấy đời sống sinh hoạt của đức Phật mỗi ngày:

Buổi sáng vào làng đi trì bình khất thực

Buổi chiều, dưới tán cây xanh thuyết pháp độ chúng sinh

Buổi tối dạy đạo cho chư Tăng

Khuya giải đáp thắc mắc của chư thiên

Rạng đông nhập từ bi quán để tìm chúng sinh hữu duyên tiếp độ.

Người hoằng pháp phải có tư cách đạo đức, thiếu yếu tố này công cuộc hoằng pháp bị hạn chế. Người hoằng pháp, đức Phật không giới hạn cho người xuất gia. Bậc xuất gia, phải có Tam y và một bình bát, gìn giữ học giới cho trang nghiêm, thanh tịnh. Người cư sĩ, tối thiểu nghiêm trì tốt đẹp năm giới. Vì nền tảng giáo dục căn bản của Phật giáo là: Giới-Định-Tuệ. Ba chi phần này như đảnh ba chân không thể tách rời nhau được, phải liên kết với nhau chặt chẽ như hình với bóng. Giới năng sinh Định, Tuệ, không Giới là không có Định và Tuệ.

Người hoằng pháp thiếu giới luật giảng dạy Phật pháp cho người nghe cũng thiếu tập trung. Thông thường người thầy phải gương mẫu cả thân giáo, ý giáo. Người nghe phải có lòng tin nơi người thuyết giảng, phải hiểu và hành Phật pháp thì mới có kết quả. Thiếu niềm tin là thiếu tất cả. Có tin thì mới có tấn, niệm, định và tuệ.

Thường trong một bài thuyết pháp của Đức Phật, Ngài sử dụng bốn phương pháp để người nghe dễ lãnh hội: Giải thích, thuyết phục, sách tấn, khích lệ. Giải thích giáo lý để người nghe nhận chân được nhân quả rõ ràng để bỏ tà quy chính, lìa bờ mê hướng bến giác, chấm dứt sinh tử luân hồi. Thuyết phục là Ngài chỉ cho người nghe thấy được giá trị của Pháp bảo, không dám xao lãng quên mình. Sách tấn nhằm động viên người nghe nhiệt tâm tinh cần trong chính pháp, gia tăng hạnh tinh tiến và nhẫn nại. Khích lệ là Ngài chỉ cho người nghe thấy được điều lợi ích khi thực hành chính pháp.Trong Tăng Chi bộ kinh, Đức Phật dạy người giảng pháp phải có và thông hiểu năm phận sự của mình:

Thuyết tuần tự thứ lớp, có nghĩa là từ thấp lên cao

Thuyết y cứ theo pháp môn và kinh điển

Thuyết vì lòng từ bi, muốn cho người khác được lợi ích

Thuyết không vì lợi lộc, không muốn được lợi hay được đền đáp

Thuyết không đụng chạm mình và người khác, không cố ý châm chích, khen mình chê người.

Người giảng pháp thiếu một trong năm chi phần này xem như là nhiệm vụ người hoằng pháp không hoàn hảo. Thuyết pháp chứ không phải hùng biện như những nhà tâm lý và chính trị. Không nên mượn diễn đàn Phật pháp để thể hiện tri kiến cá nhân của mình, không nên lấy hiểu biết thế học của mình hay một danh nhân nào đó cho Phật thuyết giảng. Lại càng không nên lấy giáo lý của Đức Phật châm chích, chê bai người này nguời nọ, không nên lấy giáo lý của Đức Phật để làm vũ khí bắn phá những học thuyết khác nhằm để tô điểm bản ngã cá nhân của mình. Người giảng pháp, Đức Phật dạy phải giảng bằng ngôn ngữ từ bi hỷ xả, chí công vô tư, không vì lợi lộc. Chỉ nhằm mục đích duy nhất để người nghe hiểu được lời Phật  dạy, áp dụng tu hành, đoạn trừ tham, sân, si, chấm dứt sinh tử luân hồi. Trong Tăng Chi bộ kinh quyển ba, Đức Phật cũng dạy năm lợi ích của người nghe pháp:

Nghe được pháp chưa từng nghe

Thông suốt pháp đã nghe

Đoạn trừ được nghi hoặc

Giúp tri kiến đúng đắn

Nội tâm trong sáng.

Trí tuệ phát sinh là nhờ đọc kinh sách, nghe thuyết giảng, chiêm nghiệm những gì đọc và nghe Phật pháp, tu tập thiền quán. Như vậy nghe Phật pháp là một trong những điều kiện trí tuệ gia tăng. Có nghe mới hiểu, có hiểu mới hành, có hành mới thành được. Đa số Chư thiên và nhân loại giác ngộ và giải thoát nhờ nghe Phật pháp.

Đến thế kỷ thứ III trước Tây lịch, khoảng 300 năm sau Phật nhập Niết Bàn, vua Asoka, người xiển dương Phật Pháp đã đưa con trai, con gái của mình cùng các nhà hoằng pháp: Tăng sĩ Mahendra và Ni giới Mahasamghitta3 sang nước ngoài và đem cây Bồ đề, biểu hiện cho sự giác ngộ, tỉnh thức cũng được trồng tại nước Srilanka, hiện hữu đến ngày nay.

Người tu học trong nhà Phật thời trước đây là hành giả, sống trong chúng, theo tinh thần lục hòa cộng trụ, học trò phải gặp được minh sư. Quan hệ giữa tình thầy trò gắn kết cho nhau, Trò kính thầy, thầy thương trò, mỗi bước đi, cách sống học tập đều có sự cố vấn của thầy. Trò khi thành đạt phải có tinh thần dấn thân, phụng sự, những nơi chúng sanh cần, có tinh thần cộng đồng, đoàn thể và phục vụ cho số đông. Hoằng pháp ngày nay: Ngày nay đa số các chùa Phật tử đến tụng kinh tối, công phu chiều, lạy sám trong những ngày lễ vía, khóa tu rất đông, thậm chí tụng tam tạng kinh điển.

Đây là phương thức hơi khác biệt với thời đức Phật còn sinh tiền. Việc làm đó không ngoài mục đích để người Phật tử thấm nhuần chính pháp sau mỗi ngày tụng kinh. Người tụng kinh phải có chính niệm và tỉnh thức thì mới tụng không lầm lẫn. Như vậy tụng kinh, công phu cũng là hình thức gia tăng chính niệm trong đời sống tu tập. Người tổ chức tụng kinh tham thiền học đạo để đem năng lượng của mình truyền đạt cho chúng sanh cũng là người hoằng pháp. Những lễ nghi trong đời sống của người cư sĩ như: đám ma, đám cưới, đám giỗ đều cung thỉnh Chư tăng đến tụng kinh cầu nguyện và ban phúc lành, hình thức lễ nghi như vậy cũng là hoằng pháp. Thường những lễ nghi đó có tổ chức thuyết giảng Phật pháp để thí chủ tròn đủ tài thí, vật thí và pháp thí. Đám ma là một nghi lễ để giảng giải Phật pháp trong tang quyến có hiệu quả thiết thực. Vừa tụng kinh vừa giảng giáo lý vô thường để chỉ cho tang quyến thấy được sự tạm bợ của thế gian, nhằm nhàm chán, hướng dẫn mọi người đến với đạo.

Viết kinh, dịch in sách: Là bộ phận hoằng pháp, có lợi ích lớn, giá trị cao. Xuất bản quyển kinh, tác phẩm thiền là một món quà tinh thần tuyệt vời, có khả năng chuyển đổi đời sống nội tâm cho người Phật tử. Ấn tống, biếu tặng quyển kinh cũng là nghệ thuật hoằng pháp.

Có thể nói phương tiện hoằng pháp ngày nay có phần thuận lợi hơn thời đức Phật. Thuận lợi nhưng chưa dám nói là thành công. Chư Tăng Hoằng pháp từ tỉnh này đến tỉnh khác, quốc gia này sang quốc gia khác, phương tiện di chuyển bằng xe, bằng máy bay hay bằng điện thoại. Có thể trong ngày, sáng chư Tăng thuyết pháp ở quốc gia này, chiều thuyết pháp ở quốc gia khác.

Có những trường hợp người Phật tử hấp hối trong bệnh viện ở bên kia bán cầu cần nghe lời kinh và đạo từ của sư phụ người đó, bằng phương tiện điện thoại, người hoằng pháp có thể thỏa mãn được tâm nguyện cho người hấp hối.Từ thiện Phật giáo, phát quà cho những người bị thiên tai, đến vùng sâu vùng xa cũng thể hiện tinh thần hoằng pháp lợi sinh. Buổi cơm cho người già, giếng nước thôn bản, mái chùa làng quê, nhà tình thương được xây dựng, những trẻ em lang thang đường phố, trẻ em bất hạnh thiếu cha mẹ được nhà chùa chăm sóc dạy bảo ăn học nên người.

Nghĩa cử đó, tỏ tấm lòng từ thiện, nhưng tính chất hoằng pháp không thể không có. Vì họ phải tự nhủ ai lo cho mình? Đó là câu trả lời của Phật giáo. Ngày nay việc hoằng pháp thông qua: Thông tin đại chúng, Website, livetream, Công nghệ kỹ thuật số 4.0 trong Online, Google, Youtube, Facebook, Zalo, Email, Laptop, Phone... Vậy, người hoằng pháp phải am tường thế học, giáo lý, kinh qua các trường lớp Phật học từ: Trường lớp sơ cấp, trung cấp, đại học, và hậu đại học, mới thích ứng được tình hình thời đại.

Như vậy, hoằng pháp xưa và nay tuy phương thức có khác biệt theo biến thiên của thời gian và sự tiến bộ văn minh con người, nhưng mục đích đều hướng dẫn đại chúng thâm nhập và liễu ngộ chính pháp. Cuộc sống thời xưa rất giản đơn, phương tiện có phần chưa thuận lợi và vất vả nhưng phẩm chất và kết quả vẫn chiếm ưu thế. Ngày nay nền khoa học tiến triển, phương tiện hiểu biết phật pháp rất dễ dàng.

Có thể ngồi trên máy vi tính chúng ta có thể giải đáp và học được tất cả kinh điển Phật giáo bằng nhiều phương pháp khác nhau. Nhưng thông thường văn minh thuận lợi chừng nào thì con người dẫn đến tình trạng dải đãi và xảy ra nhiều mặt trái của cuộc đời trên mạng thông tin đại chúng, cũng như dẫn đến một số thiếu hiểu biết, phẩm chất đạo đức con người không được thuần túy. Đức Phật đã nói, Ngài chỉ là bậc Đạo sư, vị Thầy chỉ đường, còn đến đích, đạt được mục tiêu hay không, sớm hay muộn là do chúng ta, chúng ta có chịu đi hay không, chúng ta đi mau hay chậm.

Đức Phật dạy về Nhân quả, Nghiệp báo, Duyên sinh, Vô thường, Vô ngã, chỉ rõ bản chất của đời sống. Đức Phật dạy về Tứ đế, Bát chánh đạo, chỉ rõ nguyên nhân của khổ, phương pháp diệt khổ và an lạc hạnh phúc có được sau khi đoạn tận nguyên nhân của khổ. Nhưng đôi khi chúng ta không quan tâm, không nhớ những lời dạy của Ngài, không đi theo sự chỉ đường của Ngài để có được những gì mình mong muốn, mà chúng ta lại chạy theo những ảo tưởng mê lầm, niềm tin mù quáng, chúng ta làm theo cảm tính, đến với Ngài bằng niềm tin và những hành động mê lầm gây đau khổ về sau. Để rồi chúng ta xao lãng với bổn hoài trong đời sống tu tập của mình, không hướng đến đời sống giải thoát và giác ngộ.