Khi mê cứ tưởng "ta tu"

Trả lời:

Bản ngã xuất hiện dưới hai hình thức: 

• Một là cái Ta hiện hành (dương bản, hữu thức) và

• Hai là cái Ta ngủ ngầm (âm bản, vô thức).

Cái ta hiện hành:

Là bản ngã biểu lộ ra ngoài qua khái niệm "Ta", như Ta hành động, Ta nói năng, Ta suy nghĩ, Ta tu hành v.v... hoặc "của Ta", như thân của Ta, cảm giác của Ta, hiểu biết của Ta, tâm thức của Ta, sở đắc của Ta v.v... Cái Ta hiện hành là cái Ta lộ liễu dễ thấy, nhưng nếu không tinh tấn chánh niệm tỉnh giác thì tuy dùng lý trí có thể suy luận ra nhưng vẫn không thật sự thấy được nó. 

Cái ta ngủ ngầm:

Còn gọi là cái Ta âm bản vì nó ẩn trú trong tiềm thức, hay ẩn sâu trong vô thức, phần lớn nó hoạt động ngấm ngầm và kín đáo bên trong phần chìm của tâm thức (Bhavanga hoặc A-lại-da thức) nên rất khó thấy. 

Tuy nhiên, nó vẫn thường xuất hiện như "kẻ tàng hình" dưới hình thức những khuynh hướng tính dục hay những xung động tâm lý, ẩn dưới những mặt nạ thiên hình vạn trạng, trá hình dưới nhiều chiêu thức quỷ quyệt khó lường. Những khuynh hướng này được gọi là những phiền não ngủ ngầm (anusaya kilesa) sai sử, xúi dục hành động, nói năng, suy nghĩ mà ý thức không thể nào biết được. 

Cái ta trong tu học

Ngay cả khi thực hành giới-định-tuệ chế định cũng vẫn bị nó đánh lừa. Nhiều người giữ giới, hành thiền nhưng thật ra chính là đang bị cái Ta ngủ ngầm sai sử, nói rõ hơn là bị phiền não tham-sân-si xúi dục. 

Con có thể thấy được cái Ta nơi những người tu hành ấy rất rõ, nhưng bản thân họ thì cứ tưởng mình đã đắc thiền, đắc đạo rồi!

Cái Ta bắt nguồn từ những điều kiện bên ngoài được thủ đắc qua các giác quan, lúc đầu hình thành cái Ta ảo tưởng hữu thức, ý niệm cái Ta này trở thành những chủng tử được thu nhập vào tiềm thức, gọi là những tập khí (thói quen). Chính những tập khí này tạo thành cái Ta ngủ ngầm một cách vô thức, rồi cái Ta âm bản lại là kẻ giấu mặt tác động đàng sau cái Ta dương bản. 

Tuy nhiên, hai cái Ta âm bản và dương bản này không hoàn toàn đồng nhất, có khi hỗ trợ cho nhau, có khi đối kháng lẫn nhau.

Cái Ta ý thức muốn làm một hành động đạo đức thì cái Ta vô thức phản đối, ngược lại khi cái Ta ý thức muốn làm điều xấu cái Ta vô thức lại ngăn cản, chính sự mâu thuẫn này đã làm cho tâm thường rơi vào phân vân lưỡng lự, bất an và căng thẳng. 

Dù là những xung động tâm lý hay những khuynh hướng tính dục hoạt động bí mật thế nào nhưng khi khởi động lên bề mặt tâm thức thì nó đã lộ diện dưới hình thức cái Ta dương bản rồi, do đó chỉ cần thấy được cái Ta dương bản thì dần dần cũng thấy ra mặt âm bản của nó. 

Hữu thức hoá vô thức và Thiền Vipassana

Theo Phân Tâm Học thì hữu thức hóa vô thức là cách hóa giải sự xung động của những khuynh hướng tính dục. Thiền Vipassanā là một trong những cách tốt nhất để thực hiện điều đó. Tinh tấn chánh niệm tỉnh giác giúp con loại khỏi thực tại ý niệm Ta và của Ta trên thân, trên thọ, trên tâm, trên pháp để chỉ thấy thực tánh của danh sắc đang vận hành. Khi đó cái Ta hữu thức không còn quấy nhiễu thực tại thân-tâm được nữa. 

Nếu tánh biết luôn lặng lẽ chiếu soi thì những phiền não ngủ ngầm dưới hình thức những khuynh hướng tính dục cũng không còn có cơ hội trở thành những xung động của cái Ta vô thức được nữa, và rồi khi nó không còn được cái Ta hữu thức nuôi dưỡng, cũng không còn manh động thao túng được nữa thì nó sẽ tự hủy diệt ngay từ trong vô thức. 

Nhưng khi tinh tấn chánh niệm tỉnh giác không đúng, thì cái Ta vô thức đã ẩn núp đàng sau, ý niệm "tôi chánh niệm", "tôi tỉnh giác", "tôi tu tập", "tôi chứng đắc" vẫn còn nguyên đó! Hoặc chánh niệm tỉnh giác được lặp đi lặp lại theo lối mòn quán tính của những phương pháp, kỹ thuật chế định thì cái Ta vô thức lại càng dễ xâm nhập hơn.

Không thể hữu thức hoá vô thức bằng lý trí

Khi lý trí vọng thức tưởng rằng đã phát hiện ra được bản ngã thì chính nó là một trong những đường dẫn ưu ái nhất cho cái Ta vô thức hoạt động.

Cần thấy rõ rằng lý trí không làm được công việc hữu thức hóa vô thức, mà chỉ tạo cơ hội cho cái Ta ngủ ngầm trở thành cái Ta hiện hữu. Vậy có thể con đã thực hành chánh niệm tỉnh giác không đúng cách. Đó là một loại chánh niệm tỉnh giác của lý trí hữu vi chứ không phải là bản chất vô vi tự nhiên của tánh biết.

Còn băn khoăn "phải làm sao để…?" là biểu hiện cái ta đang có mặt

Thầy nhớ không lầm thì con đã có lần vô tình buông được cái Ta chánh niệm tỉnh giác hữu vi ra và thực tánh pháp đã xuất hiện, sao bây giờ con lại loay hoay trở về lại với cái chánh niệm tỉnh giác hữu vi ấy nữa? Ngay khi con đặt câu hỏi "phải làm sao" thì cái Ta đã hiện diện ở đó rồi.

Hãy buông xuống đi thì pháp sẽ tự vận hành hoàn toàn vô vi vô ngã. Hãy đề cho tánh biết tự thấy pháp, con đem cái Ta "phải làm sao" xen vào để làm gì?...

Nguồn: trungtamhotong.org