Thực giải 30 bài tụng Duy thức (7)

Bài 8. Sáu thức giác quan

Phiên âm Hán Việt: 

Thứ đệ tam Năng Biến,

Sai biệt hữu lục chủng,

Liễu cảnh vi tánh tướng,

Thiện, bất thiện câu phi

Việt dịch: 

Thức năng biến thứ ba

Gồm sáu loại khác nhau

Biết cảnh là tánh tướng

Thiện, bất thiện, vô ký.

Thực giải: 

Thức năng biến thứ ba, gồm có sáu loại khác nhau, công năng của nó là phân biệt tường tận tánh và tướng của các đối tượng để hiểu biết. Chúng đều tương ưng cả thiện, ác và vô ký.

Thức năng biến thứ ba đã được đề cập sơ qua trong bài 2, ở đây trình bày rõ hơn thêm một số tính chất đặc điểm. Thức Năng Biến thứ ba phân ra thành sáu loại: Nhãn thức, Nhĩ thức, Tỷ thức, Thiệt thức, Thân thức và Ý thức. Hoạt động của các thức này để hiểu biết đối tượng bên ngoài (trần cảnh) như: Nhãn thức hiểu biết sắc trần (như cảnh vật, thiên nhiên.mà mắt có thể nhìn thấy), Nhĩ thức hiểu biết thinh trần (những âm thanh mà tai có thể nghe được), Tỷ thức hiểu biết hương trần (các mùi hương mà mũi có thể ngửi được), Thiệt thức hiểu biết vị trần (các vị mà lưỡi có thể nếm được), Thân thức hiểu biết xúc trần (thân xúc chạm), Ý thức hiểu biết các pháp trần (các pháp là đối tượng của ý căn).

Đối tượng các pháp của sáu thức này gồm có: sắc, thinh, hương, vị, xúc và pháp.

Trong sáu thức này, thường mỗi thức chỉ có khả năng hiểu biết một khía cạnh, một đối tượng của một pháp, ngoài ra không thể hiểu biết những khía cạnh khác, trần khác. Ví dụ như Nhãn thức chỉ có khả năng hiểu biết sắc trần của một pháp mà không thể hiểu biết qua các khía cạnh khác, như thanh trần, hương trần, vị trần, xúc trần và pháp trần của pháp đó. Các thức khác trong đó cũng đều giống như vậy.

Còn Ý thức có khả năng hiểu biết tính chất mỗi trần của một pháp đó, ngoài ra không thể hiểu biết các pháp khác ngoài khả năng của mình, nếu không có năm thức trước cung cấp thông tin hình ảnh năm trần của một pháp đó. Pháp trần đối tượng của Ý thức hức để hiểu biết chính là tính chất của mỗi trần của một sự vật do năm thức trước cung cấp thông tin dữ liệu. Điều quan trọng cần lưu ý là sáu thức này tương ưng, tương tác trực tiếp đến các pháp thiện, ác và vô ký.

Mọi sinh hoạt, nói năng, giao tiếp, suy nghĩ, cảm xúc, hành động tốt xấu của con người không ngoài 6 căn tiếp xúc với 6 trần, phát sinh 6 thức. Mọi sự tu tập, rèn luyện, học hành...cũng là biểu hiện cụ thể của mối quan hệ này. Cho nên ai hiểu rõ, tường tận bản chất, quy luật hoạt động của 6 căn, 6 trần và 6 thức thì sẽ từng bước thiết lập quyền làm chủ cảm xúc, làm chủ cuộc đời chính mình hướng tới đời sống an vui, hạnh phúc tích cực và ý nghĩa.