Giấc mơ theo duy biểu học

Khi ngủ nằm mơ năm thức giác quan: mắt tai mũi lưỡi thân (Tiền ngũ thức (Nhãn, Nhĩ, Tỷ, Thiệt, Thân thức) tạm ngưng hoạt động.

Năm thức này thường có mặt khi 5 căn (giác quan) tiếp xúc trực tiếp với thế giới bên ngoài, khi ngủ, chúng ta không thấy, nghe, ngửi, nếm, hay cảm chạm từ bên ngoài. Ý Thức (Thức thứ 6) bị gián đoạn và suy yếu, mờ ảo. Ý thức là thức có khả năng phân biệt, suy nghĩ, phán đoán một cách rõ ràng.

Khi ngủ thật say, nó cũng ngưng hoạt động. Trong khi nằm mơ, Ý thức có hoạt động, nhưng không còn sự kiểm soát và minh mẫn như khi còn thức. Nó trở nên mờ ảo, rời rạc, phi logic. Mạt-na Thức (Thức thứ 7) vẫn hoạt động liên tục, chấp thủ A-lại-da thức làm 'cái tôi'. Ngay cả trong giấc ngủ, sự chấp thủ này vẫn âm thầm tồn tại mạnh mẽ, tạo ra cảm giác về tôi trải nghiệm trong giấc mơ (ta cảm thấy vui, sợ, hay chính ta đang hành động trong mơ).

A-lại-da Thức (Thức thứ vừa là kho chứa, vừa chiếu phim. A-lại-da thức như một cái kho chứa đựng tất cả các hạt giống từ mọi hành động, suy nghĩ, kinh nghiệm trong quá khứ (cả khi thức và khi ngủ).

Trong giấc ngủ, khi năm thức giác quan không còn cung cấp dữ liệu mới từ bên ngoài, A-lại-da thức bắt đầu phóng (hiện hành): Các chủng tử đó ra thành hình ảnh, âm thanh, cảm xúc...tạo thành thế giới của giấc mơ. Vai trò của A lại da rất quan trọng

Giấc mơ là sự tái diễn và pha trộn các hạt giống chủng tử. Nội dung giấc mơ phần lớn đến từ các chủng tử được lưu trữ trong A-lại-da thức.

Trọn một giấc mơ

Chủng tử cũ, ta gặp một người lạ trong mơ, khuôn mặt đó có thể là sự kết hợp của nhiều gương mặt bạn đã từng thấy thoáng qua trong đời. Cảnh vật trong mơ có thể là sự pha trộn của nhiều nơi ta đã đến. Điều này cho thấy Ý thức trong mơ không sáng tạo ra cái mới, mà chỉ cắt ghép, pha trộn biến đổi từ những dữ liệu có sẵn.

Chủng tử mới (từ ngày hôm qua): Những sự kiện gần đây, đặc biệt là những gì gây ấn tượng mạnh hoặc được lặp đi lặp lại, sẽ có chủng tử còn mới. Khi ngủ, những chủng tử này dễ dàng được A-lại-da thức phóng ra thành giấc mơ. Đây là lý do tại sao chúng ta hay mơ về những việc vừa xảy ra.

Vai trò của Mạt-na Thức và các Tâm sở: Mạt na thức với sự chấp thủ cái ta là lý do tại sao trong hầu hết các giấc mơ, ta đều có một nhân vật trung tâm là chính mình. Các Tâm sở (các chức năng tâm lý đi với thức) như tham, sân, si, ích kỷ, sợ hãi, mong cầu... cũng hoạt động mạnh mẽ.

Giấc mơ thường thể hiện nỗi sợ và lo âu: Nếu ta đang lo lắng về một kỳ thi, chủng tử sợ hãi và lo âu sẽ hiện hành, tạo ra những giấc mơ thất bại, bị truy đuổi.

Giấc mơ thể hiện mong ước: Nếu ta khao khát điều gì, chủng tử tham ái và mong cầu sẽ hiện ra, tạo ra giấc mơ thỏa mãn mong muốn ước nguyện.

Freud cho rằng, giấc mơ là sự thoả mãn các xung đột tâm lý của chính bản thân người mơ

Giấc mơ kỳ lạ, phi logic: Điều này phản ánh sự suy yếu của Ý thức. Khi thức, Ý thức của chúng ta mạnh mẽ, có khả năng sắp xếp thông tin một cách logic dựa trên dữ liệu từ năm thức giác quan. Trong mơ, Ý thức yếu đi, nó không còn khả năng kiểm chứng với thực tại khách quan, nên các chủng tử được tự do kết hợp một cách ngẫu nhiên, tạo ra những cảnh tượng kỳ quái kỳ lạ

Theo kinh Mahāsupinasutta, Anguttaranikaya, Pañcanipata, vào canh chót trước khi thành Phật đêm ấy, Bồ Tát Siddhattha nằm thấy 5 đại mộng (Mahāsupina) mà chỉ có bậc sẽ trở thành đức Phật Chính đẳng giác mới thấy năm giấc mộng này. Như trong giấc mơ đầu tiên, Ngài mơ thấy mình bỗng hóa khổng lồ và đang nằm ngủ trên bề mặt trái đất. Đầu của Ngài gối trên đỉnh núi Himalaya, tay trái đặt ở biển đông, tay mặt đặt ở biển tây, hai chân ở biển phía nam. Giấc mơ này ý rằng ngài sẽ chứng thành Phật, bậc Chính Đẳng Chính Giác

Vạn pháp duy thức, trong giấc mơ - Giấc mơ là một bằng chứng thực tế sống động cho thấy thức có thể tạo ra một thế giới mà không cần đối tượng bên ngoài. Trong mơ, chúng ta thấy núi sông, nhà cửa, gặp gỡ người thân, trải qua đủ mọi cảm xúc vui, buồn, sợ hãi... Tất cả đều sống động và như thật đối với chúng ta trong lúc đó. Chỉ khi tỉnh dậy, chúng ta mới nhận ra chúng là ảo ảnh mơ. Điều này khiến chúng ta phải đặt câu hỏi: Liệu thế giới khi chúng ta đang thức có thực sự khác biệt về bản chất so với thế giới trong mơ? Cả hai đều là sự biểu hiện của thức mà thôi.

Có khi ta mơ chuyện quá khứ đã qua rất rất lâu, và cả những chuyện sắp xảy ra trong tương lai. Mơ chuyện quá khứ đã xảy ra thì dễ giải thích còn lưu trong A lại da, còn mơ đúng chuyện sắp xảy ra thì với nhận thức thời gian một chiều sẽ khó thông. Thời gian vốn chỉ là cảm thức của mỗi người mỗi loài, cũng không phải tuyển tính một chiều. Tâm thức của chúng ta cũng vốn không lệ thuộc vào thời gian. Hiện nay khoa học đã chứng minh không gian thời gian vốn nhiều chiều.

Người viết đã từng có trải nghiệm mơ trước về ngôi chùa Côn Sơn Kiếp Bạc, và khi đến đó thì mọi chuyện xảy ra y như trong giấc mơ.

Tóm lại, theo Duy biểu học, giấc mơ là sự hoạt động của một tâm thức được vận hành chủ yếu bởi A-lại-da thức Mạt-na thức (duy trì cảm giác về cái tôi) và một đạo diễn Ý thức suy yếu, mờ ảo. Nội dung của giấc mơ thường là sự biểu hiện của các chủng tử nghiệp (hành động, suy nghĩ, cảm xúc trong quá khứ) khi không còn sự kiểm soát mạnh mẽ của ý thức và năm giác quan bên ngoài.

Hiểu được điều này không chỉ giúp chúng ta giải mã giấc mơ, mà còn có giá trị tu tập rất lớn.

- Nhận rõ tính chất huyễn ảo của tâm thức: Giấc mơ giúp ta thấy rõ khả năng tạo dựng lên cả một thế giới của tâm thức, từ đó chiêm nghiệm về bản chất tính chân thực của thế giới hiện thực.

- Chuyển hóa tâm thức: Biết rằng giấc mơ bắt nguồn từ các chủng tử trong A-lại-da, người tu tập sẽ càng thêm tinh tấn trong việc tạo ra các chủng tử thiện lành (từ bi, nhân ái ttrí tuệ) và chuyển hóa gột rửa các chủng tử bất thiện (tham, sân, si, mạn..) trong đời sống hàng ngày. Đó chính là con đường chuyển hóa các tập khí, hạt giống ô nhiễm bất thiện thành thiện lành trí tuệ từ bi giác ngộ để đời sống ngày càng tốt hơn.