> Kiến thức

Phương là phương pháp; tiện là tiện dụng, phương tiện hiểu theo nghĩa này là phương pháp tiện dụng, phương pháp dùng một cách thích hợp và thuận tiện. Từ nghĩa này ta có thể nói rằng; Pháp Phương tiện chính là phương pháp tiện dụng mà Đức Phật dùng để giáo hóa chúng sinh nhận rõ được chân như thật tính của các pháp và của chính mình. Nhưng giải thích như thế thì quá giản đơn không thể bao hàm hết ý nghĩa của Pháp Phương tiện mà Đức Phật đã xử dụng.

Vậy chúng ta cần phải hiểu hai chữ phương tiện theo nghĩa rộng hơn. Theo Hòa thượng Thích Thiện Siêu hai chữ phương tiện được hiểu như sau: Phương là giáo lý chân chính, tiện là ngôn ngữ xảo diệu. Giáo lý thậm thâm mà không dùng lời xảo diệu thì mới vô thuyết tâm, nhờ ngôn ngữ xảo diệu mà từ giáo lý vô ngôn trở thành giáo lý đa ngôn.

Thật vậy, nói đến chân tâm là nói đến sự vô ngôn, vắng bặt suy lường nếu không dụng ngôn ngữ làm phương tiện thì ai nói, ai nghe, nói cái gì và nghe cái gì? Nếu đã dùng ngôn ngữ, hình ảnh, cảnh tượng... để nói, để chỉ về nó tức đã xử dụng phương tiện ngôn ngữ, hình ảnh, cảnh tượng...

Cũng theo Hòa thượng Thích Thiện Siêu thì chữ phương tiện có hai nghĩa rộng và hẹp. “Về nghĩa hẹp: phương là phương pháp, tiện là thuận tiện, thích đáng. Phương pháp thích đáng để dẫn đến mục đích, một ý muốn đó là phương tiện. Về nghĩa rộng: tất cả các cách thức trình bày thuyết giảng dùng đến ngôn ngữ sắc tướng v.v. thậm chí cả đến sự ra đời của Phật cũng đều là phương tiện”.

Chữ phương tiện theo tiếng Nhật là “hò ben” từ ghép của hai chữ “hò” (phương 方) và “ben” (tiện 便). Hò ngoài nghĩa là vuông còn có nghĩa là đúng. Ben là phương pháp hay phương tiện. Do đó hò “hò ben”nghĩa là phương pháp đúng. Như vậy, phương tiện nhằm chỉ ý niệm một phương pháp soi sáng áp dụng thích hợp.

Kết hợp hai cách định nghĩa trên đấy ta có thể nói; phương tiện là một phương pháp đúng, thích đáng, soi sáng áp dụng thuận tiện, thích hợp cho người hay trường hợp để dẫn đến mục đích, một ý muốn.

Thật ra, chữ phương tiện được rất nhiều nhà học Phật nghiên cứu định nghĩa và giải thích, song không ngoài hai ý trên. Mở rộng ra ta có thể hiểu Pháp Phương tiện như là một phương pháp đúng, đầy đủ tiện ích, thích đáng mà Đức Phật dùng để soi sáng cho hết thảy chúng sinh thấy rõ được sự thật của các pháp là vô tướng và nhận rõ Phật Tri Kiến của chính mình. Hay nói một cách cụ thể hơn Pháp Phương tiện chính là phương pháp đúng đắn tiện ích mà Đức Phật xử dụng nó để thực hiện bản hòai của mình là “ Khai Thị Chúng Sinh Ngộ Nhập Phật Tri Kiến”.