Từ bi, từ thiện và an sinh xã hội

>>Góc nhìn Phật tử

Từ bi, cội nguồn thiện lành của mọi giao tiếp xã hội

Theo nghĩa thông thường, Từ là hiền; Bi là thương xót. Từ tiếng Anh/ Pháp: Compassion, gốc từ tiếng Latinh: Compassionem. 'Com' đến với, 'passion': sự đau khổ; cảm thông sâu sắc, buồn thương những người rủi ro và mong muốn làm dịu bớt nỗi khổ của họ.

Từ bi trong Phật giáo mang ý nghĩa ấy nhưng sâu rộng hơn nhiều, Từ bi trở thành bản sắc, chất liệu của Phật giáo. Ý nghĩa từ bi cứu khổ được nhắc nhở nhiều trong kinh điển nhà Phật. Bài giảng đầu tiên về Tứ đế của Đức Phật, ngài nói đến khổ, nguyên nhân của khổ, sự giải thoát của khổ và con đường giải thoát khỏi khổ; rõ ràng đây đã thể hiện mục đích của Phật giáo, lòng Từ bi cứu khổ. Ý nghĩa này được Đức Phật nêu lên nhiều lần, đặc biệt trong kinh Tăng chi bộ III, chương 8 pháp, kinh Phật tự thuyết, ngài luôn khẳng định về khổ, giáo lý của ngài nhằm đến giải thoát khỏi khổ đau.

Từ bi (Metti và Karuna) được giảng rộng trong Tứ vô lượng tâm: Từ - Bi - Hỷ - Xả; bốn tâm vô lượng này đều nhằm ý nghĩa từ bi: yêu thương chúng sinh, tìm cách cho họ được an lạc (Từ); thông cảm, buồn thương vì chúng sinh đang khổ đau và tìm cách xoa dịu nổi khổ đau ấy (Bi); vui mừng vì chúng sinh được an vui và tìm cách làm tăng lên niềm vui ấy (Hỷ); sẵn sàng chia sẻ những sở hữu của mình không phân biệt người thân hay sơ (Xả).

Trong kinh Pháp cú, Đại Phương quảng, Thuyết xứ (Trung A hàm 2), Đại Kinh giáo giới La Hầu La (Trung bộ 2)… đều ghi rõ những lời dạy của Đức Phật về Tứ vô lượng tâm, về pháp tu Thiền định bằng Tứ vô lượng tâm. Tứ vô lượng tâm là sự triển khai của Từ bi. Kinh Từ bi (Mette Sutra) và kinh Tập (Nipata Sutra) đều có bài kệ nói về lòng từ vô lượng của một đệ tử của Đức Phật: “Mong sao tất cả chúng sinh đều thấy an lạc! – Mong sao tất cả chúng sinh đều đạt niềm vui tự nội!”. Từ bi là sự hiền hòa, thông cảm, là sự thôi thúc giúp đỡ người đang gặp khó khăn, khổ cực. Lòng từ bi khiến xã hội trở nên thiện lành, an vui, bớt dần những cảnh khổ, những chênh lệch về giàu nghèo, khác biệt về hoàn cảnh, là sự thôi thúc làm việc thiện.

Từ thiện và an sinh xã hội

Từ là lòng thương, sự hiền lành. Thiện là điều tốt. Từ thiện theo nghĩa thông thường là lòng thương yêu, muốn làm điều tốt cho người khác.

Tiếng Anh/ Pháp: Charity, Charité, có gốc Latin là Caritas, Carus nghĩa là tình thương quảng đại.

Từ thiện được chuyển theo nghĩa là sự giúp đỡ những người có hoàn cảnh khó khăn, thường được hiểu là một hệ thống biếu tặng tiền bạc, thức ăn, giúp đỡ những người đang cần giúp đỡ vì họ đang bệnh hoạn, nghèo khổ, không nơi nương tựa… Trong ý nghĩa này, từ thiện là sự thể hiện của Từ bi. Từ bi không chỉ có nghĩa là thương yêu chúng sinh mà còn có nghĩa là thể hiện lòng thương yêu ấy bằng hành động, bằng việc làm cụ thể, tức là từ thiện. Vậy từ thiện hay Thiện tâm xuất phát từ Từ bi, là tướng của cái thể Từ bi; trong ý nghĩa sâu xa là Thiện tâm.

Từ thiện xã hội là một hình thức, một đóng góp cho chính sách An sinh xã hội. An sinh xã hội là một hệ thống bảo đảm mức độ hài lòng của xã hội. Khái niệm An sinh xã hội được nêu trong điều 22 của Tuyên ngôn Quốc tế Nhân quyền: Mọi người trong xã hội có quyền hưởng an sinh xã hội và có quyền thực hiện thông qua nỗ lực quốc gia, các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa trong sự phát triển nhân phẩm, văn hóa, phúc lợi xã hội.

An sinh xã hội cũng gồm: Bảo hiểm xã hội, các dịch vụ do chính phủ cung cấp, các an sinh cơ bản như thực phẩm, quần áo, nhà ở, giáo dục, tiền bạc, chăm sóc y tế. Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội Việt Nam quản lý nhà nước về các lĩnh vực việc làm, dạy nghề, lao động, tiền lương, tiền công, bảo hiểm xã hội, an toàn lao động, chăm sóc trẻ em, bình đẳng giới chống tệ nạn xã hội. Như vậy, An sinh xã hội là quyền lợi (được an sinh) của mỗi người và quyền được làm từ thiện, tham gia vào việc an sinh xã hội của nhà nước. Hoạt động từ thiện của một thành viên trong xã hội gồm sự quyên góp, hiến tặng tiền, phẩm vật, công sức, cứu trợ nhân đạo, xóa đói giảm nghèo, chăm sóc sức khỏe, ủy lạo… Mọi hoạt động từ thiện của cá nhân, nhóm, đoàn thể, tổ chức đều là tham gia đóng góp cho an sinh xã hội, phù hợp với trách nhiệm và hoạt động của Nhà nước.

Hầu hết các tôn giáo, các tổ chức nhân đạo, các công ty, doanh nghiệp đều tham gia hoạt động từ thiện, góp phần an sinh xã hội. Ví dụ: An sinh xã hội (Social Security) tại Úc, Pháp, Hoa Kỳ,Thụy Điển, Phần Lan…; Phúc lợi xã hội tại New Zealand. Công giáo có tổ chức Từ thiện Caritas, Hồi giáo Caliphate dưới hình thức Zakat (Từ thiện) nhằm cung cấp các thứ cần thiết cho người nghèo, người già, trẻ mồ côi, góa phụ, người tàn tật; gọi là 5 nguyên tắc của đạo Hồi. Các kinh điển Phật giáo luôn khuyến khích từ bi, làm việc thiện, bố thí… Trong rất nhiều chuyện Tiền thân, Đức Phật khi còn là Bồ-tát, đã từng bố thí tài sản, vợ con, thân mạng để giúp đỡ người khốn khó. Ngày nay, tại Việt Nam, công tác từ thiện, an sinh xã hội của Giáo hội Phật giáo Việt Nam, của đồng bào Phật tử đã phát triển mạnh mẽ, đạt được những thành quả tốt đẹp.