Biết mình là gốc rễ của mọi sự tu tập. Đức Phật từng dạy rằng, con đường giải thoát không phải là tìm kiếm bên ngoài, mà là quay vào bên trong, soi chiếu chính tâm mình. Chúng ta thường tự hỏi làm sao để sống hạnh phúc, làm sao để vượt qua khổ đau, nhưng ít khi tự nhìn sâu vào nội tâm, để hiểu nguồn gốc của những điều đó nằm ở đâu.

Biết mình không chỉ đơn giản là nhận ra bản thân mình đang vui hay buồn, mà là hiểu thấu cả những góc khuất, những thói quen, những suy nghĩ dẫn dắt hành động của ta. Biết mình là nhận diện rõ ràng tham, sân, si khi chúng khởi lên trong tâm. Biết mình là đối diện với sự thật, không che đậy cũng không chạy trốn.

Người không biết mình giống như lữ khách đi trong sương mù, không biết mình đang ở đâu và sẽ đi về đâu. Ngược lại, người biết mình như người cầm ngọn đèn soi sáng, thấy rõ từng bước đi và biết cách tránh khỏi những hiểm nguy.

Dù chúng ta có tụng kinh ngàn lần, có hành thiền trong hàng giờ, nếu không biết mình, mọi nỗ lực đó sẽ chỉ dừng lại ở bề mặt. Một người miệng tụng kinh nhưng tâm còn đầy tham sân, hoặc ngồi thiền mà đầu óc lại chạy theo vọng tưởng, thì pháp tu không mang lại sự chuyển hóa thật sự.

Khi biết mình, chúng ta bắt đầu thấy rõ các nguyên nhân dẫn đến khổ đau trong chính cuộc sống. Khi biết mình, chúng ta tự hiểu rằng mọi pháp tu, từ lễ bái, thiền định, đến thực hành bố thí, đều không nằm ở hình thức mà ở sự tỉnh giác.

Để biết mình, cần có sự tỉnh lặng và chánh niệm. Trong đời sống bận rộn, chúng ta hiếm khi dành thời gian để nhìn lại chính mình. Hãy thử dừng lại một chút giữa dòng đời hối hả, lắng nghe hơi thở, cảm nhận từng suy nghĩ, từng cảm xúc, để biết tâm ta đang an hay động.

Biết mình không phải việc làm một lần mà là hành trình liên tục. Mỗi ngày, hãy tự hỏi: Hôm nay, ta có gì vui? Có gì buồn? Nguyên nhân từ đâu? Ta đã làm gì để tâm mình nhẹ nhàng hơn? Những câu hỏi ấy không chỉ giúp ta hiểu mình, mà còn đưa ta đến sự chuyển hóa và giải thoát.

Có thể học trăm ngàn pháp môn, nhưng nếu không biết mình, ta chỉ như chiếc thuyền không bánh lái. Dù tu trăm ngàn cách, cũng không bằng tự biết mình. Biết mình chính là pháp tu vững chắc nhất, là con đường dẫn đến an lạc và giải thoát. Như một hạt giống cần ánh sáng và nước để nảy mầm, tâm chúng ta cần sự soi sáng từ việc biết mình để trưởng thành trong tỉnh thức.

Hãy bắt đầu từ hôm nay, quay về lắng nghe và thấu hiểu chính mình. Vì con đường giác ngộ không ở đâu xa, mà ngay trong tâm thức mỗi người.