Về Trà Ôn dự hội đầu Xuân

Ông Nguyễn Văn Đào, ngụ thị trấn Trà Ôn kể lại “…chúng tôi rất tri ơn ông vì ông đã khai hoang mở đất, hết lòng lo cho cuộc sống người dân được ấm no, hạnh phúc, năm nay chúng tôi thích nhất là trò chơi đấu cờ người, đọc báo xuân, xem múa lân và hát cải lương…”.

Ông có tên thật là Thạch Duồng người gốc người Khmer, sinh năm Quý Mùi (1763), tại làng Nguyệt Lãng, xã Bình Phú, huyện Càng Long, tỉnh Trà Vinh, dưới thời chúa Võ vương Nguyễn Phúc Khoát, do lập nhiều công lớn nên được Chúa Nguyễn Ánh ban cho tứ danh là Nguyễn Văn Tồn và trấn nhậm xứ Trà Ôn, Cần Thơ, Trà Vinh lập tuyến phòng thủ phía Nam.

Tương truyền xưa kia nơi nào có thú dữ, dịch bệnh, thiên tai, khi ông và quân tướng thuộc quyền đi qua thị mọi hiểm nguy, tai nạn đều biến mất. Có khá nhiều câu chuyện kể về ông nhưng tựu trung đều nói về một con người cao lớn, giọng nói sang sang như chuông đồng, mưu trí thao lược, văn võ song toàn, đặc biệt cư xử rất nghĩa tình với binh lính và nhân dân.

Năm 1810, ông cùng Thoại Ngọc Hầu dẫn đại binh sang chiến đấu với quân Xiêm ở thành Lavek (Cao Miên). Thắng trận, ông được cử ở lại Nam Vang để giúp vua Cao Miên trị nước, an dân. Năm Gia Long thứ 10 (1811), ông được triệu về kinh để nhận ban thưởng và được thăng hàm Thống chế, tước Dung Ngọc hầu. Năm 1813, ông trở về nước, cai quản vùng Trà Ôn, Cầu Kè, Trà Vinh, tiếp tục chiêu dân khai khẩn đất hoang, thành lập xóm làng. Năm 1819, ông được triều đình bổ vào chức Điều bát đến Châu Đốc để cùng với Thoại Ngọc Hầu, Tuyên Trung Hầu lo việc đào kinh Vĩnh Tế. Ngày mùng 4 tháng Giêng năm Canh Thìn (tức 27 tháng 2 năm 1820), ông bị bệnh mất tại Trà Ôn.

Hiện nay tại thị trấn Trà Ôn có một con đường dài và rộng mang tên Thống chế Điều Bát. Khu lăng mộ của ông rộng khoảng 8.000 mét vuông, hiện tọa lạc tại thị trấn Trà Ôn được xây dựng năm 1820 và đã được trùng tu nhiều lần. Ngày 26 tháng 3 năm 1996, lăng mộ ông được công nhận di tích văn hóa cấp quốc gia. Khu mộ gồm có hai phần chính là đền và mộ. Trong đền thờ ngoài tượng thờ ông, bà Điều Bát tướng quân còn có linh vị thờ phó tướng Nguyễn An và con trai ông là ông Nguyễn Văn Vỵ.

Bà Lê Thị Tám, người dân địa phương kể lại “…giỗ của ông quy tụ hàng ngàn người dân xa gần thuộc ba dân tộc: Kinh, Hoa, Khơ Me đến tham gia với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao như: thi đấu cờ người, hát bội, đẩy cây, Kéo co, thi hát đờn ca tài tử, triển lãm sách, báo xuân, rước sắc thần đi qua các đường phố chính trung tâm huyện rất đông vui, rộn rã…”

Lễ hội này là dịp để người dân tri ân bậc công thần có công với nước, đặc biệt là việc khai hoang mở cõi phương Nam. Cạnh đó còn là dịp tổ chức vui xuân đón Tết trong các hoạt động văn hoá tâm linh truyền thống hướng về cội nguồn dân tộc.